Sayt test rejimida ishlamoqda

Абдурахманов Фахриддин Исраиловичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Рус ва ўзбек тилларида уч актантли феъллар семантик гуруҳларининг трансформацион-дистрибутив хусусиятлари”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик, (филология фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.DSc/Fil171.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллар университети,  DSc.03/30.12.2019.Fil/Ped.27.01.
Расмий оппонентлар: Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори, профессор; Чўпонов Отаназар Отажонович, филология фанлари доктори, доцент; Бакиров Паён Уралович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади рус ва ўзбек тилларида уч актантли феълларнинг трансформацион-дистрибутив хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
рус ва ўзбек тилларида уч актантли феълларни тавсифлашнинг структур-семантик тамойиллари, ушбу тузилмаларнинг трансформацион-дистрибутив грамматика доирасида элементар тил бирликларини моделлаштириш назарияси нуқтаи назаридан грамматик категорияларини тасвирлашнинг назарий асослари ишлаб чиқилган;
структур-семантик ёндашув асосида рус ва ўзбек тилларидаги уч актантли феълларнинг семантик ва синтактик парадигмаларини таҳлил қилиш ҳамда ўрганилаётган бирликлар компонентларининг ўзаро таъсирининг асосий қонуниятлари ва омилларини аниқлаш орқали уч актантли феълларнинг структур-семантик хусусиятлари аниқланган;
синхрония контекстида тил материалини тизимлаштиришда N1+V+NВ2 модели бўйича тузилган сўз бирикмаларининг кенг семантик ва функционал имкониятлари ядровий конструкцияни ҳамда  воситали келишикларнинг N3В  ҳолатининг ҳар хил предлоглар билан келиши  факультатив конструкцияни ташкил этиши далилланган; 
чоғиштирилаётган тилларда ўхшаш синтактик ва семантик хусусиятлар уч актантли гапларда семантик предикатнинг мантиқий ва лингвистик категория сифатида ўз ичига субъект, биринчи ва иккинчи объект, структуравий даражада эса, эга – феълли кесим – воситали тўлдирувчи – воситасиз тўлдирувчини ўз ичига олиши исботланган;
чоғиштирилаётган тиллар материали асосида уч актантли феълларнинг семантик мазмуни ва муносабатлар иерархиясига кўра феъл предикатларининг тўлиқ таснифи, компонентлар орасидаги дифференциал-семантик, валентлик ва интенцион хусусиятларини очиш орқали структуравий схемалар корпуси асосида уч актантли феълли гапларнинг асосий семантик ва структур турлари аниқланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Рус ва ўзбек тилларида уч актантли феълларнинг трансформацион-дистрибутив хусусиятларини тадқиқ этиш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
рус ва ўзбек тилларида уч актантли феълларни тавсифлашнинг структур-семантик принциплари, ушбу тузилмаларнинг трансформацион-дистрибутив грамматика доирасида элементар тил бирликларини моделлаштириш назарияси нуқтаи назаридан грамматик категорияларига оид хулосалардан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг ИТД-1, А-1-209 “Магистратурада маданиятлараро ва коммуникатив ёндашув шароитида назарий фанлар бўйича инглиз тилидан дарслик ва ўқув қўлланмалар яратиш ва тилшунослик атамаларининг ўзбекча-инглизча-русча луғатини яратиш” амалий лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2021 йил 12 октябрдаги 24/4133-сон маълумотномаси). Натижада тақдим этилган натижалар тадқиқот лойиҳасида рус ва ўзбек тилларида барқарор ва мунтазам ҳосил қилинадиган конструкцияларнинг боғлиқ семантикали – лексик-семантик синфнинг тегишли изоҳига эга бўлган синтактик структураларни аниқлаш имконини берган;
уч актантли феълларнинг структур-семантик хусусиятлари фактик материал асосида қиёсий жиҳатдан уч томонлама грамматик, семантик ва парадигматик тамойилларига оид хулосалардан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг ОТ-А1-018 рақамли «Ўзбек тилига оид электрон ва банк-молия атамаларининг кўп тилли луғатларини яратиш» фундаментал лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 12 февралдаги 01/6-246-сон маълумотномаси). Натижада рус ва ўзбек тилларидаги уч актантли феълларни семантик-структур таснифлашнинг назарий хулосалари ва амалий материалидан фойдаланилган, турли тизимли тилларда уч актантли феълларни қиёсий ўрганиш тамойиллари ишлаб чиқилган;
рус ва ўзбек тилларидаги уч актантли феълларнинг семантик ва структур таснифлари, кўп системали тилларда уч актантли феълларни қиёсий тамойилларига оид натижалардан 4-1-61 рақамли «Кўзи ожиз ўқувчилар учун тилшунослик бўйича аудиокитоблар яратиш» илмий-амалий лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 7 октябрдаги 16-1837-сон маълумотномаси). Натижада уч актантли феъллар семантик синфлар трансформацион-дистрибутив хусусиятларининг ўхшаш ва фарқли жиҳатларини аниқлаш ва тавсифлаш учун илмий тушунчалардан фойдаланилган, рус ва ўзбек тилларида уч актантли феълларнинг изоморфик ва алломорфик референциялари очиб берилган;
уч актантли феълларнинг структур-семантик хусусиятлари фактик материал асосида қиёсий жиҳатдан уч томонлама: грамматик, семантик, парадигматик тамойилларни ифодалаш, ўрганилаётган муаммонинг терминологик базасини аниқлаш бўйича олиб борилган тизимли ва кенг кўламли ишлар Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг ёзувчи ва шоирларнинг прозаик ва поэтик асарларини тайёрлашда муҳим манба бўлиб хизмат қилган (Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг 2022 йил 11 февралдаги 01-03/218-сонли маълумотномаси). Натижада прозаик ва поэтик асарлар структурасини такомиллашувига хизмат қилган;
турли тизимли тилларда элементар содда гапларнинг тузилиши ва семантикасини моделлаштириш назарияси доирасида рус ва ўзбек тилларида уч актантли феъллар ва уларнинг морфологик категорияларини тасвирлашнинг структур-семантик тамойиллари бўйича ишлаб чиқилган назарий асослар ўқув дастурлари, услубий қўўланмалар ҳамда 3.2. Замонавий тилшуносликнинг асосий йўналишлари; 3.4. Рус тили ва адабиётини ўқитишда замонавий таълим технологиялари модулларини ишлаб чиқиш ва тузишда кенг қўлланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети қошидаги Чет тилларни ўқитишнинг инновацион методикаларини ривожлантириш республика илмий-амалий марказининг 2021 йил 29 майдаги 10-05/83-сонли маълумотномаси). Натижада тадқиқот натижалари лингвистик ҳодисаларни таҳлил ва синтез қилишнинг янги усулларидан фойдаланишга хизмат қилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish