Ғаффоров Нодир Насриевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Спорт терминларининг лисоний тадқиқи: когнитив-прагматик ва лексикографик хусусиятлари”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компьютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № В2022.1.DSc /Fil 391.
Илмий маслаҳатчи: Раупова Лайло Рахимовна, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.60.02 (бир марталик илмий кенгаш).
Расмий оппонентлар:  филология фанлари доктори, профессор Джумабоева Жамила Шариповна, филология фанлари доктори, профессор Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, доцент Бахриддинова Башорат Маъдиевна.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилидаги спорт терминларининг формал, семантик ва когнитив структураси тавсифини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ўзбек тилининг янги спорт терминологиясида хориждан кирган ўзлашган сўзларнинг имло ва талаффузининг, шаклининг ўзгарувчанлиги билан ажралиб туриши, бунда асосий тенденция ўзбек талаффузи учун хос бўлмаган фонетик хусусиятларга эга сўзларнинг пайдо бўлиши, ўзбек спорт терминологиясининг ўзлашма сўзлари фонетик ва орфографик мослашуви жараёнида шаклан барқарорлашиш эканлиги аниқланган;
жаҳон изоҳли луғатчилигида спорт терминларида тил ва маданият муносабатлари далилланиб, улардаги тил ва маданият муштараклигини таъминловчи ўзга тилдан лексик бирликнинг кириб келиши, шаклланиши ва йўқолиши, халқаро атамалар миллий спорт маданияти алоқаларининг кўрсаткичи эканлиги, бу кўрсаткичларнинг ташқи, ички ва лингвистик омиллар билан алоқадорлиги исботланган;
спорт терминларининг соҳада қўлланилаётган ўз ва ўзлашма қатламга доир шаклларнинг формал ва семантик хусусиятига кўра мавқеини белгилаш ҳамда ўзлашган грамматик терминнинг этимологияси, семантикаси ва фонологиясини инобатга олиб, терминни имкон  қадар миллийлаштириш, табиий тилни қайта ишлаш мезонлари асосида  ўзаро иеархик муносабатга  кириша олувчи терминларни мутаносиблаштириш орқали уларнинг қўлланилиш частотаси аниқланган;
“кураш”, “пойга”, “кўпкари” каби спорт атамалари ор-номус талашиш, уруғ ёки аждодлар шаънини ҳимоя қилиш, кучни кўрсатиш, маҳоратини намоён қилиш каби маданий семаларга эга эканлиги далилланган;
спорт терминларининг луғатларда берилиши, батафсил изоҳланиша каби лексикографик муаммолари  аниқланиб, соҳага тегишли терминларнинг босма ҳамда керакли маълумотни ишончли, ихчам ҳажмда тўплаш, сақлаш ва қайта ишлаш имконини берувчи замонавий электрон луғатлар тизимини яратишнинг тизимли, лингвистик асослари ишлаб чиқилган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тилидаги спорт терминларининг формал, семантик ва когнитив структураси тавсифини бериш  бўйича олинган натижалар асосида:
ўзбек тилининг янги спорт терминологиясида хориждан кирган ўзлашган сўзларнинг имло ва талаффузининг, шаклининг ўзгарувчанлиги билан ажралиб туриши, бунда асосий тенденцияларнинг таҳилилидан олинган натижалардан Ўзбекистон давлат хореография академиясида  бажарилган ПЗ-20170930188-рақамли “Ўзбек рақс санъати терминологияси” мавзусидаги тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2022 йил 1 июлдаги 01-04-08/296-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида лойиҳа материаллари ўзбек луғатчилигида спорт терминлари орқали тил ва маданият яхлитлигига асосланган меъёрий изоҳли луғатларини яратишга оид янги илмий манба ва маълумотлар билан бойиган;
жаҳон изоҳли луғатчилигида спорт терминларида тил ва маданият муносабатлари далилланиб, улардаги тил ва маданият муштараклигини таъминловчи ўзга тилдан лексик бирликнинг кириб келиши, шаклланиши ва йўқолиши, халқаро атамалар миллий спорт маданияти алоқаларининг кўрсаткичи эканлигига доир илмий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган АМ-ФЗ-201908172 рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 5 июлдаги 15-2244-сон маълумотномаси). Натижада таълимий корпусни яратишда спорт терминларига доир терминологик тизимнинг шаклланишига, луғат тушунчаларини тавсифлашга, лингвистик терминларни аниқлаш имкониятига асос бўлган. 
“кураш”, “пойга”, “кўпкари” каби спорт атамалари ор-номус талашиш, уруғ ёки аждодлар шаънини ҳимоя қилиш, кучни кўрсатиш, маҳоратини намоён қилиш каби маданий семаларга ҳам эгалиги тўғрисидаги хулосалардан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган I-OT-2019-42 рақамли “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поэтик луғатини яратиш” номли амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 2 июлдаги 15-2191-сон маълумотномаси). Натижада ўзга тиллардан ўзлашган спорт терминларининг ўзбек тилидаги вариантлари таҳлил этилган; 
спорт терминларининг соҳада қўлланилаётган ўз ва ўзлашма қатламга доир шаклларнинг формал ва семантик хусусиятига кўра мавқеини белгилаш ҳамда ўзлашган грамматик терминнинг этимологияси, семантикаси ва фонологиясини инобатга олиб, терминни имкон  қадар миллийлаштириш хусусидаги хулосалардан Ўзбекистон давлат хореография академиясида бажарилган С-202003161-рақамли “Хореография орқали имконияти чекланган болаларнинг жамиятдаги фаоллигини оширишга қаратилган мультимедиа маҳсулотларини яратиш” мавзусидаги тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2022 йил 2 июлдаги 01-04-08/298-сон маълумотномаси). Натижада спортнинг параолимпия йўналиши бўйича терминлари, атамаларининг ўзбек тилшунослигида ва изоҳли луғатидаги ўрни ва аҳамиятини орттирган;
спорт терминларининг когнитив таснифи, соҳада қўлланилаётган ўз ва ўзлашма қатламга доир терминларнинг аниқланган қўлланилиш частотасидан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан олиб борилган ФА-Ф1-Г003 “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши” (“Функциональное словообразование в современном каракалпакском языке”) ҳамда ФА-А1-Г007 “Қорақалпоқ нақл-мақоллари лингвистик тадқиқот объекти сифатида” мавзуларидаги фундаментал ва илмий-амалий лойиҳаларда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоқ бўлими  Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2022 йил  15 июлдаги №01-02-188-сонли маълумотнома). Натижада ўзбек тилининг халқаро миқёсдаги мақомини оширишда, янги пайдо бўлган ва ўзлашма спорт терминларининг лексикографик, дискурсив, лингвокультурологик тадқиқ қилинишига эришилган;
спорт терминларининг аниқланган лексикографик муаммолари ва уларни ечишга қаратилган тавсиялардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Спорт” телерадиоканалининг “Спорт вақти”, “Махсус репортаж”, “Янгиликлар” кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий  телерадиокомпаниясининг 2022 йил 4 июлдаги 02-02-597-сон маълумотномаси). Натижада спорт фаолияти, спорт журналистикаси йўналишларида спорт шарҳловчиларининг спорт атамаларини, терминларини тўғри талаффуз қилишларига ва изоҳлашларига эришилган. Илмий иш натижалари телекўрсатувларнинг илмий далилларига бой бўлишини таъминлаган, тайёрланган материаллар янги қарашлар асосида мазмунан бойитилган, ҳамда мухлисларнинг мавзу ҳақида янги маълумотларга эга бўлишларига хизмат қилган.