Юсупов Рысназар Оразбаевичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қовун пашшасининг биологияси, зарари ва унга қарши кураш тадбирларини ишлаб чиқиш», 06.01.09–Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Qx61.

Илмий раҳбар: Торениязов Елмурат Шериниязович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликларни ҳимоя қилиш илмий-тадқиқот институти ва Тошкент давлат аграр университети Нукус филиали.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети ва Андижон қишлоқ хўжалик институти, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.

Расмий оппонентлар: Аманов Шухрат Бахтиёрович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; Нуржанов Аллаберген Абдалязович, биология фанлари номзоди, катта илмий ходим.

Етакчи ташкилот: Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: қовун пашшасининг биоэкологик ривожланиши, тарқалиш муддатлари, авлодлар сони ва бошқа хусусиятларини аниқлаш асосида келтирадиган зарари ҳамда зараркунанда ривожининг дастлабки авлодларида бартараф этишни таъминлайдиган усулларни ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор қовун пашшасининг Қорақалпоғистон Республикаси шароитида тарқалиш ареали аниқланган;

зараркунанданинг озиқа ўсимликлари ва уларнинг ўзаро боғлиқлиги ҳамда биоэкологик хусусиятлари асосида мавсумий ривожланиш даврлари аниқланган;

зараркунанданинг ривожланиш фенограммаси тузилган ва унинг зарар келтириш мезонлари зарарли аниқланган;

зараркунандага қарши курашда кимёвий препаратларни қўллашнинг мақбул муддати ва қўллаш меъёрлари ишлаб чиқилган;

қовун пашшасининг қурти ва ғумбакларини бартараф этиш технологияси яратилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Полиз экинларида қовун пашшасига қарши кураш тадбирларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:

полизчиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари учун «Қовун пашшаси биоэкологияси, қарши кураш тадбирлари» бўйича тавсиянома ишлаб чиқилган (Қорақалпоғистон фермерлар Кенгашининг 2017 йил 11 ноябрдаги 01/04-317-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида полиз экинларини қовун пашшаси зараридан ҳимоя қилишга эришилган;

қовун пашшаси тарқалган ҳудудларда полиз экилган майдонларда агротехник тадбирлардан ерни кузда 30-35 см чуқурликда ҳайдаш, шўр ювиш ва яхоб сув бериш ҳамда ўсув даврида махсус энтомологик тутқич ёрдамида қовун пашшасининг қурт ва ғумбакларини нобуд қилиш технологияси Қорақалпоғистон Республикаси фермер ва томорқа хўжаликларида жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 8 ноябрдаги 02/04-1583-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида зараркунанданинг ғумбаклари 63,5–92,1 фоизга камайган, кейинги авлодларнинг салбий таъсири пасайган ва юқори иқтисодий самарадорликка эришилган;

қовун ўсимлигининг гуллаш ва биринчи ҳамак пайдо бўлган даврида қовун пашшасига қарши эрталаб «Децис» 2,5% эм.к, «Фуфанон» 57% эм.к инсектицидларини қўллаш технологиялари Қорақалпоғистон Республикаси Чимбой, Кегейли, Нукус туманлари фермер ва томорқа хўжаликлари ҳамда Қорақалпоғистон деҳқончилик илмий-тадқиқот институти тажриба майдонларида жами 5,0 минг гектар майдонда жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 12 январдаги 02/22-53 сон маълумотномаси). Натижада гектаридан 53–77 центнер қовун ҳосили сақлаб қолинган ва иқтисодий самарадорлик ўртача 1176200–1361400 сўмни ташкил этган.