Турдиев Сайдали Ашуровичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистонда шарқ жийдасининг (Elaeagnus orientalis L) истиқболли шаклларини танлаш ва вегетатив кўпайтириш», 06.03.01–Ўрмон экинлари. Селекция, уруғчилик ва шаҳарларни кўкаламзорлаштириш. Ўрмонлар агромелиорацияси ва ҳимоя ўрмонлари барпо этиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Qx123.

Илмий раҳбар: Қайимов Абдихалил, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети ва Андижон қишлоқ хўжалик институти, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.

Расмий оппонентлар: Каримов Фарход Исомиддинович, биология фанлари доктори; Файзиев Жамолиддин Носирович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Ўрмон хўжалиги илмий-тадқиқот институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда шарқ жийдаси (Elaeagnus orientalis L) нинг генофонди, истиқболли шаклларини танлаш, меваларини биоморфологик тадқиқ этиш, комплекс баҳолаш ҳамда вегетатив услубда кўчатларини етиштириш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Ўзбекистонда шарқ жийдаси (Elaeagnus orientalis L) нинг 8 та вилоятдаги мева ва уруғларини морфологияси, меваларини теришни баҳолаш, истиқболли шакл меваларини ажратиш, новда қаламчаларини тайёрлаш, уларни ўлчамлари, экишнинг мақбул муддатлари ва қаламчаларни тутиб кетиши ҳамда ривожланиш хусусиятлари самарадорлиги аниқланган;

жийданинг ёғочлашган новда қаламчаларини илдиз олдириш услублари ва кўчатларини етиштиришда мақбул қаламча узунлиги ҳамда диаметрини уларни ўсишига таъсир этиши аниқланган;

жийданинг генетик ресурсларини асосида Республикамиз вохаларидан 87 та хўжалик-биологик қимматли белгиларга эга мусбат шакллари танланган, комплекс баҳоланган ва селекция мақсадлари учун истиқболли шакллари ажратилган;

жийда меваларини янги терилган ва бир йил сақланган ҳолатдаги микроэлементли биокимёвий таркиби вилоятлар кесимида аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Шарқ жийдасини вегетатив кўпайтириш ва стандарт кўчатларини етиштириш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:

жийданинг истистиқболли шакл кўчатлари Сирдарё вилояти, Ховос туманидаги «Серҳосил ўлка» номли боғдорчилик фермер хўжалигига 0,40 гектар майдонда коллекцияси барпо этилган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжалиги ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2018 йилнинг 8 февралдаги 01/01-119/18-сон маълумотномаси). Натижада ушбу истиқболли шакл дарахтларидан клонлар олиш ва кўпайтириш, мелиоратив ҳолати оғир ерларда ҳимоя дарахтзорлари барпо этишда фойдаланилган;

жийданинг истистиқболли шакл кўчатлари «Дархон» тажриба хўжалигига (30 туп), Академик, М.М Мирзаев номидаги боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадқиқот институтига 80 туп, Угам Чотқол Давлат табиий миллий боғига (биохилма-хилликни сақлаш мақсадида 30 туп), Ўзфармсаноат «ДАК» қошидаги «Доривор ўсимликлар» маъсулияти чекланган жамиятида 0,15 гектар майдонда жорий этилган (Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2017 йилнинг 16 ноябридаги 03/18-2752-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида биохилма-хилликни сақлаш, дарахтлардан клонлар олиш ва кўпайтириш, шўрланган ерларга экиш, жийданинг ҳосилдорлиги гектарига 4,5–5,0 тонна, иқтисодий самарадорлиги ўртача 22621,7 минг сўмни ташкил этган;

жийдани новда қаламчаларини илдиз олдириш ва кўчатларини етиштириш технологияси ТошДАУ қошидаги «Илмий тадқиқот ва ўқув тажриба станциясида» 0,40 гектар, Ботаника институти ҳузуридаги «Тошкент ботаника боғида» 0,10 гектар, ва «Саксонота» давлат ўрмон ишлаб чиқариш корхонасида 0,06 гектар, жами 0,56 гектар кўчатзор майдонида жорий этилган (Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2017 йилнинг 16 ноябри-да 03/18-2752-сон маълумотномаси). Натижада кўчатзордан стандарт кўчатларни гектарига 76 минг дона чиқишига эришилган ва иқтисодий самарадорлик ўртача 81516,0 минг сўмни ташкил этган.