Ўразова Иқбол Абдикаримовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.  Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “XIV асрнинг II ярмига оид туркий ёзма манбалардаги фраземалар тадқиқи”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.PhD/Fil1727.
Илмий раҳбар: Холманова Зулхумор Турдиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Расмий оппонентлар: Аширбоев Самихон, филология фанлари доктори, профессор; Омонов Қудратулла Шарипович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади XIV асрнинг II ярмига оид туркий ёзма манбалардаги фраземаларни функционал-семантик жиҳатдан текшириш, ҳозирги ўзбек тилига муносабатини белгилаш, фраземалар тараққиётидаги структур-семантик ўзгаришларни, структур-грамматик хусусиятларни аниқлаш, фразеологик моделларни, фраземалар тараққиётига хос когнитив-семантик белгиларни очиб беришдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
 “Муҳаббатнома”, “Суҳайл ва Гулдурсун”, “Гулистони бит-туркий” асарларида қўлланган фраземалар статистикаси келтирилган, бу давр тилига хос бўлган энг муҳим лексик, морфологик  ва грамматик хусусиятлар аниқланиб, Олтин Ўрда давлатининг дипломатик тили ўзбек тили эканлиги далилланган;
туркий ёзма ёдгорликлар матнидаги фраземалар  кейинги давр тилига, ҳозирги ўзбек тилига муносабатига кўра текширилиб, фраземалар тараққиётидаги структур-семантик ўзгаришлар, маъно кенгайиши ва торайиши ҳодисалари, синонимик, антонимик, омонимик ва градуал муносабатлар, фраземалардаги лексик қайта шаклланиш жараёнлари  аниқланган; 
туркий ёзма ёдгорликлар матнидаги фраземалар майдон назарияси асосида аниқланиб, “от” семали, “ҳаракат” семали, “ҳолат” семали, “белги-хусусият”  семали, “феъл-атвор” семали фразеосемантик гуруҳлар асосида амалга оширилган, инсон фаолиятининг муайян қирраларига оид тушунчаларни ифода этиш хусусиятлари далилланган;
шу давр манбаларида фразеологик маъно шаклланиши учун структур-семантик ядро вазифасини бажарган 25 та лексема ажратилган ва даврий жиҳатдан статистик қиёсланган, фраземалар таркибида фаол қўлланган köŋül, köz, qol ядролари таҳлили асосида фразеологик маъно шаклланишида структур-семантик ядро бирликларининг коннотатив асослари исботланган.
IV.  Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. XIV асрнинг II ярмига оид туркий ёзма манбалардаги фраземалар тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
туркий ёзма ёдгорликлар матнидаги фраземалар кейинги давр тилига, ҳозирги ўзбек тилига муносабатига кўра таҳлили, фраземалар тараққиётидаги структур-семантик ўзгаришлар, маъно кенгайиши ва торайиши ҳодисалари, синонимик, антонимик, омонимик ва градуал муносабатлар, фраземалардаги лексик қайта шаклланиш жараёнлари, фразеологик моделлар бўйича олинган илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган BV-Atex-2018 (143) рақамли “Кўзи ожиз шахслар учун компьютер техникасидан фойдаланиш, матнларни ўқиш ва ёзиш имконини берувчи ўзбек тилига асосланган гапирувчи дастурий таъминот ва овоз синтезаторини ишлаб чиқиш” (2018-2020 йй.) мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 21 июндаги 04/1-2112-сон маълумотномаси). Натижада “УзНутқ Синтезатор” компютер дастури” ва “Ўзбек тили ўзлашма сўзларининг урғули луғати”ни тайёрлашга хизмат қилган;
XIV аср манбаларида қўлланган фраземалар, манбаларнинг лингвистик жиҳатдан таҳлили, бу давр тилига хос бўлган энг муҳим хусусиятлар, туркий ёзма ёдгорликлар матнидаги фраземаларнинг лексик-семантик таҳлили, инсон фаолиятининг муайян қирраларига оид тушунчаларни ифода этиш хусусиятларига доир илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган PZ-20170927147 рақамли  “Қадимги даврлардан XIII асргача бўлган туркий ёзма манбалар тадқиқи” (2017–2020 йй.) мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 21 июндаги 04/1-2111-сон маълумотномаси). Натижада туркий ёзма ёдгорликлар матнидаги фраземаларнинг лексик-семантик таҳлили, инсон фаолиятининг муайян қирраларига оид тушунчалар билан бойитилган;
Мумтоз манбалардаги фраземаларнинг асар матнидаги таъсирчанлик вазифаси, фраземаларнинг ёзувчи ва шоирлар томонидан ижодий-семантик ўзгаришлар билан қўлланиши, индивидуал-муаллиф ибораларининг юзага келиши, фраземаларнинг этимологияси ва семантик-структур тараққиёти, фраземаларнинг тил бирлиги сифатида жонли нутқда кенг қўлланиши, нутқ маданиятини ошириш омили ҳисобланиши борасидаги илмий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканали “Ҳамма учун” эшиттиришининг сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиоканалининг 2022 йил 27 июндаги
06-28-644-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатув мазмун-мундарижасининг илмий-оммабоплиги таъминланган, тилнинг қадрият сифатидаги ўрнини ёритишга эришилган.