Расулов Зубайдулло Изомовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Нутқий тузилмалар ахборот-дискурсив мазмуни шаклланиши жараёнида тежамкорлик тамойилининг фаоллашуви (инглиз ва ўзбек тиллари материали асосида)», 10.00.06 - Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.3.DSc/Fil243.
Илмий маслаҳатчи: Сафаров Шахриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Ахмедов Ойбек Сапорбаевич, филология фанлари доктори, профессор; Раупова Лайло Рахимовна, филология фанлари доктори, профессор; Терезита Жулиет Элдриж, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади синтактик эллипсиснинг табиати, унинг келиб чиқиш сабаблари, дискурсив мақомини аниқлаш орқали уларнинг тил ва нутқдаги ўрнини, лисоний, структур-семантик, коммуникатив-прагматик, когнитив-концептуал, лингвостилистик ҳамда коммуникологик табиатини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
лисоний бирликлар маъноси фақат олам идрокининг акси бўлмасдан, балки инсон тажрибасини умумлаштириш маҳсули эканлигига кўра лисоний шакл ва иборалар олам лисоний манзараси шаклланишига ўз улушини қўшиши баробарида сўзловчининг грамматик ва лексик унсурлар танловидан ташқари, нутқий тузилманинг пропозиция мундарижасига ҳам таяниши асосланган; 
инглиз ва ўзбек тилларида ажратилган бўлакларнинг нутқда кичик ва миқдоран кам лисоний воситаларни қўллаш орқали кўпрок миқдордаги ахборотни ифодалашга имкон яратиши исботланган;
тежамкорлик ҳодисасининг табиати ва моҳиятини белгилаш учун дискурсив фаолиятни таъминловчи омиллар ҳамда унинг иштирокчиларининг коммуникатив мақсадини аниқлаш оқибатида мулоқот жараёнида, дискурсив фаолият мобайнида  тилнинг асосий вазифаси бўлган ахборотни узатиш ва қабул қилиш ҳаракатлари самараси намоён бўлиши далилланган;
таҳлил қилинаётган тиллардаги нутқий тузилмаларда мавжудлик ҳақидаги ахборот; модал бўлак; замон кўрсаткичи; макон кўрсаткичи; хусусият; ушбу белгиларга эга предмет каби олтита ахборот бўлагидан бирининг лисоний воқеланмасдан қолиши лисоний тежамкорлик қонуниятининг нутқий фаоллашуви натижаси эканлиги аниқланган;
узатилаётган ахборотнинг асосий ёки ўзак қисми ҳисобланган рема нутқий фаолият муҳитида турлича воқеланиши сабабли у гап таркибида нафақат просодик ҳамда луғавий-грамматик воситалар ёрдамида балки  гапнинг шаклан ифода топмаган бўлагидаги ахборот ортиқчалигидан сақланиш воситаси вазифасини ўташи, тематик ахборот эса контекстга таянган ҳолда тикланиши исботланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тил қонуниятлари асосида мунтазам яратиладиган эллиптик тузилмаларни аниқлаш ва уларнинг стилистик вазифаларини дискурсив ёндашув асосида таҳлил қилиш юзасидан олинган илмий натижалар асосида:
лисоний бирликлар маъноси фақат олам идрокининг акси бўлмасдан, балки инсон тажрибасини умумлаштириш маҳсули эканлигини инобатга олган ҳолда лисоний шакл ва иборалар олам лисоний манзараси шаклланишига ўз улушини қўшиши баробарида сўзловчининг грамматик ва лексик унсурлар танловидан ташқари, нутқий тузилманинг пропозиция мундарижасига ҳам таяниши билан боғлиқ натижалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар илмий-тадқиқот институтининг 2017-2020 йилларга мўлжалланган ФА-Ф1-005 «Қорақалпоқ фольклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш» мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳада белгиланган вазифаларни бажаришда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар илмий-тадқиқот институтининг 2022 йил 15 августдаги 17.01/322-сон маълумотномаси). Натижада, лойиҳа мундарижаси нутқий тузилмаларнинг ахборот-дискурсив мазмуни шаклланишига доир янги кўринишдаги ўқув адабиётлар яратиш имконияти билан бойитилган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги лисоний тежамкор тузилмаларнинг таҳлили асосида ажратилган бўлакларнинг нутқда кичик ва миқдоран кам лисоний воситаларни қўллаш орқали кўпрок миқдордаги ахборотни ифодалашга имкон яратиши билан боғлиқ илмий хулосалардан Олий таълимнинг хорижий филология (инглиз) 5111400, 5112200, 5120100, 5120200 таълим йўналишлари учун яратилган  “Theoretical Aspects of the Language Learned (History of the English language)” номли дарсликда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 14 августдаги 418-сон буйруғи, 418-113-рақамли нашр рухсатномаси). Натижада тилнинг тадрижий ривожланишида лисоний ўзгаришларга олиб келувчи тежамкорлик тамойилининг ролига доир назарий ва фактик материаллар орқали ўқув адабиёти такомиллаштирилган;
узатилаётган ахборотнинг асосий ёки ўзак қисми ҳисобланган рема нутқий фаолият муҳитида турлича воқеланиши сабабли у гап таркибида нафақат просодик ҳамда луғавий-грамматик воситалар ёрдамида балки  гапнинг шаклан ифода топмаган бўлагидаги ахборот ортиқчалигидан сақланиш воситаси вазифасини ўташи, тематик ахборот эса контекстга таянган ҳолда тикланишига оид  хулоса ва натижаларидан Европа Иттифоқи томонидан TEMPUS дастурининг 2011-2014 йилларга мўлжалланган Европа иттифоқидаги ҳамкорлар - Лондон Метрополитан Университети  (Буюк Британия), Витаутас Магнус Университети (Литва), Пелопенез Университети (Греция) ва Британия Кенгаши билан ҳамкорликдаги QAPD лойиҳаси доирасидаги 516996 –TEMPUS-1-2011-1-GB-TEMPUS-SMGR "Профессионал академик лидерлар тайёрлаш орқали таълим сифатини ошириш" лойиҳаси дастурида фойдаланилган (Бухоро давлат университетининг 2022 йил 19 сентябрдаги 02-04/01-1678-сон маълумотномаси).  Натижада  филология ва тилларни ўқитиш (инглиз) таълим йўналиши 3-курс талабалари учун малакавий амалиёт ишчи дастурининг глоссарийсини тузишда, ўқитувчиларнинг лингвистик ва коммуникатив қобилиятини ошириш, тилшунослик, хусусан, оғзаки дискурсда кузатилатиладиган эллиптик гаплар асослари борасидаги билимини ошириш ҳамда таълим тизими жараёнини мустаҳкамлаш мақсадида яратилган услубий қўлланмалар ишлаб чиқишда янги ёндашувлар асосида фан дастурини модернизация қилиш имкони яратилган;  
тежамкорлик ҳодисасининг табиати ва моҳиятини белгилаш учун дискурсив фаолиятни таъминловчи омиллар ҳамда унинг иштирокчиларининг коммуникатив мақсадини аниқлаш оқибатида мулоқот жараёнида, дискурсив фаолият мобайнида  тилнинг асосий вазифаси бўлган ахборотни узатиш ва қабул қилиш ҳаракатлари самараси намоён бўлишига доир назарий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг “Ассалом, Бухоро” ва “Саккизинчи мўъжиза” кўрсатувларининг сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг 2022 йил 13 сентябраги 1/236-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни бойитилган; келтирилган таҳлиллар телетомошабинларнинг мулоқот жараёнида, дискурсив фаолият мобайнида  тилнинг асосий вазифаси бўлган ахборотни узатиш ва қабул қилиш ҳаракатлари самараси ва мазмуни тўғрисидаги билимини ва уларнинг нутқ зоҳирланишига қизиқишини оширишга имкон яратган.