Мамасаидов Жамолидин Турғинбаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Пестицидларнинг жигар морфо - функционал ҳолатига таъсир механизмини комплекс баҳолаш ҳамда патогенетик профилактика ва даволаш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш» 14.00.02 – Морфология ва 14.00.07 – Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.DSc/Tib447.
Илмий маслаҳатчилар: Нишонов Юсибжон Нишонович, тиббиёт фанлари доктори; Хамрақулова Муқаддас Асқаровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Миршарапов Уткур, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Тешаев Шухрат Жумаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шовалиев Илхом Хакназарович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ош давлат миллий университети (Қирғизистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: пестицидларнинг организмга таъсирини гигиеник ва токсикологик баҳолаш ҳамда морфофункционал ўзгаришларининг ривожланиш механизминми эрта ташхислаш ва бузилган метаболизмни динамикада коррекциялашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
биринчи маратоба Батон ЕС ва Фозалон пестицидларнинг боғдорчилик ва сабзовотчиликда қўлланилишининг органолеплик, токсикологик ва кумулятив хусусиятлари молекуляр, ҳужайра, тўқима ва аъзолар тўқимаси даражасида ўзгаришга олиб келувчи токсикологик хусусиятларининг хавфсиз таъминлашга қартилган хавфсиз миқдорнинг регламенти ишлаб чиқилган; 
биринчи маротаба гигиеник ва токсикологик тажриба шароитида пестицидларнинг гепатотоксик таъсир механизмини қиёсий баҳолашда морфофунционал ўзгаришлар кўрсаткичлари, жигарнинг биокимёвий ва физиологик кўрсаткичларининг олдини олишга қаратилган токсикологик ва гигиеник таҳлиллари амалга оширилган; 
анаэроб гликолиз метаболитларини транскарбоксил кислота ферментларининг фаоллиги, трикарбоксил кислоталарнинг субстратларини (бутун қонда) оксидланиш- фосфорланиши, пестициднинг экзоген токсик таъсири остида умумий оқсил, липидлар ва билирубинлар (қон зардобида) миқдоридаги ўзгаришларнинг жигарнинг морфофункционал ҳолатига таъсирининг ўзига хос хусусиятлар асосланган; 
пестицидлар таъсирида жигар паренхимасининг зарарланиш даражасини табиий кўрсаткич (индикатор) ёрдамида эрта аниқлаш учун янги ноинвазив кристаллография усули биринчи маротаба ишлаб чиқилган;
боғдорчиликда қўлланиладиган пестицидлар билан ишлайдиган шахсларнинг заҳарланишини гигиеник ва патогенетик жиҳатдан олдини олишга қаратилган санитар-гигиеник ва профилактик чора-тадбирларнинг мажмуавий тартиби орқали ишчиларнинг саломатлик ҳолатини яхшилашнинг оптимал тартиби исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Пестицидларнинг жигар морфо-функционал ҳолатига таъсир механизмини комплекс баҳолаш ҳамда даволаш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
пестицидларнинг жигар морфо-функционал ҳолатига таъсир механизмини комплекс баҳолаш ҳамда даволаш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий тадқиқотнинг натижалари асосида ишлаб чиқилган «Тажриба ҳайвонларнинг организмига Батон ЕС ва Фузалоннинг мажмуавий таъсирини эрта ташхислаш ва олдини олиш» номли услубий тавсиянома тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 2 февралдаги 8н-з/40-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома янги ишлаб чиқилган Батон ЕС ва Фузалоннинг пестицидларнинг  тажриба ҳайвонларнинг организмига мажмуавий таъсирини эрта ташхислаш ва олдини олишган қаратилган тадбирларни ишлаб чиқиш имконини берган;
пестицидларнинг жигар морфо-функционал ҳолатига таъсир механизмини комплекс баҳолаш ҳамда даволаш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий тадқиқотнинг натижалари асосида ишлаб чиқилган «Бензофосфат билан сурункали заҳарланишда жигарнинг функционал ҳолати ва метоболик жараёнларни  коррекциялаш» номли услубий тавсиянома тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 2 февралдаги 8н-з/40-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома бензофосфат билан сурункали заҳарланишда жигарнинг функционал ҳолатининг ўзгаришлари, шунингдек метоболик жараёнларни  коррекциялаш орқали пестициднинг хавф омилларини гигиеник баҳолаш орқали патологияни эрта ташхсилаш ва олдини олиш имконини берган;
пестицидларнинг жигар морфо-функционал ҳолатига таъсир механизмини комплекс баҳолаш ҳамда даволаш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий тадқиқотнинг натижалари асосида ишлаб чиқилган «Боғдорчилик ва сабзавотчиликда пестицидлар билан ишлайдиган ишчилар организмининг юза келадиган ўзгаришларнинг айрим қонуниятларини эрта ташхислаш, олдини олиш ва даволаш ҳолати» номли услубий тавсиянома тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 2 февралдаги 8н-з/40-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома қишлоқ хўжалигининг боғдорчилик ва сабзавотчилик соҳасида ишлайдиган ишчилар  организмида пестицидлар билан мулоқатда бўлиш натижасида юзага келган ўзгаришларнинг айрим қонуниятларини эрта ташхислаш натижасида юзга келадиган ўзгаришларни олдини олиш ва  самарали даволаш орқали жигарда юзага келадиган патологик ўзгаришларни олдини олиш имконини берган;
пестицидларнинг жигар морфо-функционал ҳолатига таъсир механизмини комплекс баҳолаш ҳамда даволаш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиология осойишталиги ва жамоат саломатлиги хизматининг профилактик амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 12 сентябрдаги 08-27503-сон маълумотномаси). Олинган натижаларнинг амалиётга жорий қилиниши Фозалон ва Батон ЕС пестицидлари билан ишлов беришда пестицидларнинг концентрацияси рухсат этилган меъёрдан бир оз юқори бўлиши, танланган пестицидларидан фойдаланганда шланг-гидравлик пуркагичнинг ишлаши, трактор ҳайдовчисининг нафас олиш соҳаси ҳаводаги Фозалон ва Батон ЕCнинг миқдори 0,48 дан 1,76 мг/м3 гача эканлиги, шланг операторларида - 0,78-2,46 мг/м3 ва қўлда ишлов беришда - 0,65-2, 28 мг/м3, трактор ҳайдовчиси кабинасида пестицид концентрацияси рухсат этилган максимал қийматдан 9,2 марта, шланг операторларида 16,4 баробар, қўлда ишлов беришда эса 17,2 бараварга ошгани беморларнинг умрини узайиши ва ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берган.