Ходжалепесова Индира Мухитдиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Антропоцентрик хусусиятларни тавсифлашда ранг символизми”, 10.00.06 – “Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик” (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.4.PhD/Fil1065.
Илмий раҳбар: Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.12. 2019.Fil/Ped.83.01.
Расмий оппонентлар: Киселёв Дмитрий Анатольевич, филология фанлари доктори, доцент; Базарбаева Альбина Мингалиевна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Нукус давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади турли тизимли ва қардош тиллар материалида антропоцентрик хусусиятларни тавсифлаш учун қўлланадиган ранг ифодаловчи лексик, фразеологик ва паремиологик бирликларни аниқлаш ҳамда таққосланаётган тилларда ранг рамзларининг универсал ва этномаданий хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
рангларнинг инсон идрокига ижобий ва салбий психологик таъсири (black mail (шантаж) – салбий таъсир; оқ фотиҳа – ижобий таъсир; иши қара (ичи қора) – салбий таъсир) инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларида сўзлашувчилар орасида ижтимоий, моддий, оилавий, соғлиқ билан боғлиқ сабабларга кўра ранг белгиларининг аниқ ва ўзига хос ассоциатив мазмуни билан боғлиқлиги исботланган;
инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги оқ, қора, қизил, кўк, сариқ, яшил ва бошқа рангларни ифодаловчи лексемаларнинг инсоннинг ташқи (ёши, кўриниши, ҳолатини, саломатлик, касбий меҳнат) (green eye – жуда ёш, мурны қызыл қара қан болды – бурни қонаган, бети қип-қизил – соғлом, blue coat – полиция ходими) ва ички хусусиятларини (руҳий ҳолати, характери, психологик реакциялари) (қара нийетли – қора ниятли инсон, қизариб кетмоқ, see red – жаҳли чиққан) ифодалашнинг семантик маъноси ишлаб чиқилган;
инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги лексик (white – оқ – ақ), фразеологик (blue blood – оқ суяк – ақ суйек) ва паремиологик сатҳларда (There are black sheep in every flock, Ҳар поданинг ўз қора қўйи бор, Қора итнинг уяти оқ итга тегар) антропоцентрик маълумотларни етказувчи ранг белгиларининг семантик воқеланиш механизми очиб берилиб, уларнинг грамматик ва морфологик нуқтаи назардан изоморф ва семантик ва миллий-маданий нуқтаи назардан алломорфик хусусиятлари аниқланган;
антропоцентрик хусусиятларни (инсоннинг ташқи кўриниши, ёши, касбий фаолияти, характери ва руҳий ҳолати) тавсифлаш учун миллий менталитет, турмуш тарзи ва миллий стереотипларни тасвирловчи ранг лексемаларининг миллий ва диний қадриятларни, миллий менталитет ва миллий маданиятни акс эттирувчи лингвомаданий хусусиятлари (black gown – руҳоний, яъни руҳоний киядиган қора кийим, қора киймоқ – аза тутмоқ) турмуш тарзи билан боғлиқ, оилавий, диний, маданий сабабларга кўра таққосланадиган тилларнинг миллий маданияти билан алоқадорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Антропоцентрик тавсифлар учун инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги  ранг ифодаловчи лексик бирликларнинг қўлланишини ўрганиш бўйича олинган натижалар асосида:
инсоннинг ташқи ва ички сифатларини, шунингдек, рангнинг инсон идрокига ва руҳиятига психологик таъсирини тавсифлаш учун семантик нуқтаи назардан инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги турли рангларни ифодаловчи лексемаларнинг таснифи ишлаб чиқилган, шунингдек, инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларида сўзлашувчилар ўртасида ранг белгиларининг ассоциатив мазмуни солиштирилаётган тиллардаги миллий-маданий ўзига хосликларни ифодаловчи ранг белгилари Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг таълим, тарбия билан боғлиқ миллий-маданий фаолиятига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2021 йил 27 апрелдаги 2-02/842-сон маълумотномаси). Натижада, маданий тилшунослик, этнолингвистика, когнитив тилшунослик бўйича материаллар бойитилган ҳамда бўлажак мутахассисларнинг инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларида назарий ва амалий билимлари  оширилишига эришилган;
антропоцентрик ахборотни лексик, фразеологик ва паремиологик даражада, шу жумладан, инглиз, ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги бадиий матнларни ифодаловчи ранг белгиларининг семантик маъносини долзарблаштириш механизмларини таҳлил қилиш натижасида олинган натижалар, шунингдек,  антропоцентрик хусусиятларни тавсифлаш учун ранг лексемаларининг фаолиятининг лингвомаданий хусусиятлари билан таққосланаётган тиллар миллий маданиятининг аниқланган алоқалари Қорақалпоғистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлигининг ёшларга тилларни ўргатиш, онгини ривожланиш ва бадиий адабиётга бўлган қизиқишларини уйғотиш каби фаолиятига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Мактабгача таълим Вазирлигининг 2021 йил 27 майдаги 01-01-12/1092-сон маълумотномаси). Натижада таҳлил қилинаётган тиллардаги антропоцентрик хусусиятга эга ранг белгиларининг миллий-маданий хусусиятлари ҳамда уларни халқаро муносабатлар жараёнида қўллаш ҳамда семантикасини чуқур ўрганиш имконини берган;
солиштирилаётган тиллар бадиий адабиёти матнларида ранг белгиларига эга антропоцентрик тил бирликлари ва қорақалпоқ тилининг паремиологик бирликларининг ранг белгилари билан қўлланилишининг семантик ва лингвомаданий хусусиятларини таҳлил қилиш натижалари, уларнинг ўзига хос этимологий хусусиятлари ва сўз шакллантириш имкониятлари Қорақалпоғистон гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида бажарилган №ФА-Ф1-ГООЗ «Ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши» мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоғистон гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2021 йил 6 майдаги 98/1-сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ тилида ранг рамзий маъноли бирликларни ясаш бўйича илмий-назарий материаллар бойитилди, бу иккилингвиал ва кўп тилли луғатларни тузиш ҳамда ранг рамзий маъноли лисоний бирликлар тадқиқотларини бошқа тиллар материалида ҳам бажариш учун асос бўлиб хизмат қилган.