Sayt test rejimida ishlamoqda

Хамидова Шахноза Мухамадхановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон


I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Шўрланган    тупроқлар    шароитида    фитомелиорациянинг самарадорлиги (Бухоро вилояти мисолида)”, 06.01.02 - Мелиорация ва суғорма деҳқончилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Qx891.
Илмий раҳбар: Норқулов Усмон, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқотлар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Авлиякулов Мирзоолим Авазович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим; Алтмишев Адил Шерқулович, техника фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадқиқот       институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Бухоро вилоятининг сизот сувларини сатхи 1,5-2,5 м, минерализацияси 3,0-5,0 г/л бўлган ўтлоқи аллювиал, механик таркибига кўра ўрта қумоқ, ўрта даражада шўрланган тупроқлари шароитида тупроқнинг сув ва туз тартибларини фитомелиорация ёрдамида мақбуллаштириш, асосий қишлоқ хўжалиги экинларини суғоришга ва тупроқларнинг шўрини ювишга сарфланадиган дарё сувларини иқтисод қилиш ҳамда 1 гектар суғориладиган ерларнинг самарадорлигини оширишдан иборатдир.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор кузги буғдой ва ундан сўнг фитомелиорант сифатида оқ жўхори экилганда тупроқнинг фаол қатламида хлор иони бўйича мавсумий туз тўпланиш коэффициенти 2,3 ни ва мош экилганда 2,6 ни ташкил этиб, фитомелиорант экинлар тупроқда мос равишда 31 ва 22 фоиз кам туз тўпланишини таъминлаши аниқланган;
фитомелиорант экин сифатида оқ жўхори ва мош етиштирилган далаларнинг мақбул мелиоратив режимини таъминлаш учун оқ жўхори экилган дала тупроғининг шўрини  2380 м3/га ва мош экилган дала тупроғининг шўрини 3403 м3/га шўр ювиш меъёрлари билан ювиш аниқланган;
кузги буғдой ва ундан сўнг фитомелиорант сифатида оқ жўхори  етиштирилган тажриба даласининг умумий сув сарфи 10668 м3/га га ва мош етиштирилган даланинг умумий сув сарфи 11723 м3/га тенг бўлиши хамда назорат вариантига нисбатан 1971 ва  916 м3/га га кам сув сарфланиши аниқланган;
кузги буғдой ва ундан сўнг фитомелиорант сифатида оқ жўхори  ва мош  етиштирилган тажриба далаларида  мувозанат даври охирида қолдиқ тузларнинг миқдори  27,14 т/га ва  28,5 т/га  ни ташкил қилиб, назорат вариантига нисбатан 4,8 - 6,16 т/га га камайиши аниқланган;
кузги буғдой ва ундан сўнг фитомелиорант сифатида оқ жўхори экилганда, шартли соф фойда 592 минг сўм/га, рентабеллик даражаси 33,2 фоизни ташкил қилиши ва мош  экилганда мос равишда 468 минг сўм/га ва 30,3 фоиз бўлганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Шўрланган тупроқлар шароитида фитомелиорациянинг самарадорлиги бўйича олиб борилган илмий тадқиқот ишларининг натижалари асосида:
 фитомелиорация тадбирларини жорий қилиб, ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш, суғориш ва шўр ювишда   сув ресурсларидан самарали фойдаланиш мақсадида сув истеъмолчилари учун қўлланма сифатида «Шўрланган тупроқлар шароитида фитомелиоратив тадбирларнинг самарадорлигини баҳолаш» номли тавсиянома тасдиқланган (Ўзбекистон Сув хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 24 июндаги TI21857225-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома фермер хўжаликлари, кластер ташкилотлари ва сувдан фойдаланувчилар учун сув танқислиги шароитида улардан самарали фойдаланиш, суғориш ва шўр ювишда сув ресурсларини иқтисод қилиш хамда ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилашда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
кузги буғдой ва ундан сўнг фитомелиорант экинлар етиштириш бўйича илмий тадқиқотлар натижалари 2012-2020 йилларда Бухоро вилоятининг Бухоро ва Жондор туманлари фермер хўжаликларининг 328 гектар майдонларида жорий қилинган. (Ўзбекистон Сув хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 24 июндаги TI21857225-сон маълумотномаси). Натижада, Бухоро вилоятининг сизот сувларини сатхи 1,5-2,5 м, минерализацияси 3,0-5,0 г/л бўлган ўтлоқи аллювиал, механик таркибига кўра ўрта қумоқ, ўрта даражада шўрланган тупроқлари шароитида асосий экин - кузги буғдойнинг «Крошка» навини суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 70-80-75 % да суғориш ишлари амалга оширилганда вегетация даврида 776 м3/га сув ресурслари иқтисод қилиниб, кузги буғдойдан юқори, 60,5 ц/га дон ҳосили олишга эришилган;
шўрланган ерларда вегетация даврида тупроқда туз тўпланишини камайтириш мақсадида кузги буғдойдан сўнг фитомелиорант сифатида оқ жўхори (Sorghum cernuum Host) ва мош (Phaseоlus aureus Piper) етиштириш технологияси Бухоро вилоятининг Олот, Шофиркон ва Когон туманлари фермер хўжаликларининг кузги буғдойдан бўшаган 522 гектар майдонида жорий қилинган (Ўзбекистон Сув хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 24 июндаги TI21857225-сон маълумотномаси). Натижада оқ жўхоридан 47,4 ц/га дон ва 226,2 ц/га пичан ҳосили ҳамда мошдан 21,8 ц/га дон ҳосили олиниб, далалар тупроқларининг шўрини ювишда 1980-3003 м3/га дарё сувлари иқтисод қилинган хамда суғориладиган ерларда қулай мелиоратив режимни таъминлаш ва 1 гектар суғориладиган ерларнинг самарадорлигини оширишга эришилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish