Sayt test rejimida ishlamoqda

Санаев Нормумин Норбердиевичнинг
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида
фан доктори (DSc) илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ғўзанинг туричи ва турлараро дурагайлаш негизида олинган тизмаларда қурғоқчиликка чидамлилик белгисининг генетик асослари», 03.00.09 - Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.DSc/B50.
Илмий маслаҳатчи: Юнусхонов Шавкат,  биология фанлари доктори, профессор.
Илмий тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.В.53.01.  
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг селекция ютуғига патенти: ғўзанинг “Садаф” нави (NAP 00144), “Ифтихор-2” нави (NAP 00351), “Афсона” нави (NAP 00345).
II. Тадқиқотнинг мақсади Gossypium hirsutum L.  турига мансуб, туричи ва турлараро дурагайлаш негизида олинган ғўзанинг интрогрессив тизмалари иштирокидаги дурагай авлодларида қурғоқчиликка чидамлилик белгисининг генетик асосларини тавсифлаш асосида сув танқислигига чидамли янги ғўза навлар яратиш ҳамда селекцияда қўллашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор генетик келиб чиқиши узоқ бўлган ёввоий ғўза турлари иштирокида олинган интрогрессив тизмалар ва навларнинг ота-она шаклларни танлаш, дурагайлаш, дурагай авлодларда қимматли-хўжалик белгиларини фенотипик юзага чиқиши ҳамда белги ва хусусиятларнинг ирсийланиш қонуниятлари аниқланган;
турлараро чатиштириш асосида олинган дурагайларда конуссимон шаклдаги ўсимликлар ноқулай ташқи омилларга чидамли эканлиги, хосил элементларини максимал даражада ушлаб қолиши, асосий поя баландлиги ўзгармаслиги, илдиз тизими кучли ривожланмаганлиги сабабли томчилатиб суғориш тизимига мос эканлиги исботланган;
сув танқислигига чидамсиз формалар чатиштириб олинган дурагай комбинацияларда турлича сув билан таъминланган вариантларда хлорофилл миқдори бир-бирдан сезиларли даражада фарқ қилишлиги, сув танқислигига ўртача ва юқори даражада чидамли бўлган формалар чатиштиришдан олинган дурагай комбинацияларда эса хлорофилл миқдори юқори даражада ўзгармаслиги  аниқланган;
қурғоқчилик шароитларига ғўзанинг конуссимон, ҳосил шохлари I-тип ихчам шохланишга эга бўлган шакллари чидамли бўлиб, тарвақайлаган, цилиндрсимон ва конуссимон II, III-тип ҳосил шохланишли  шаклларига нисбатан ҳосилдорлиги юқори бўлиши кузатилган;
ҳосилдорлиги ва тола сифат кўрсаткичлари юқори, қимматли хўжалик аҳамиятига эга бўлган белги ва хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган турли ноқулай ташқи омилларга чидамли бўлган селекцион ашёлар яратилган;
ўрта толали ғўзанинг қурғоқчиликка бардошли, эртапишар, ҳосилдор, тола сифати ва чиқими юқори бўлган янги навларини яратишда ўсимлик шакли конуссимон ва I-тип хосил шохларига эга бўлган шаклларни танлаш зарурлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ғўзанинг туричи ва турлараро дурагайлаш негизида олинган тизмаларда қурғоқчиликка чидамлилик белгисининг генетик асослари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
янги яратилган Афсона ғўза навининг уруғлик материаллари Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтининг “Ғўза генофонди” ноёб объектига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2020 йил 21 декабрдаги 4/1255-2907-сон маълумотномаси). Натижада, “Афсона” ғўза навининг элита уруғлик ашёлари ўрта толали ғўза коллекцияси фондини қурғоқчиликка чидамли, серхосил, тола сифат кўрсаткичлари юқори, эртапишар намуналар билан бойитиш имконини берган;
Афсона ғўза нави 2020 йилда Сирдарё вилояти Мирзаобод тумани “Бек кластер” МЧЖ қўшма корхонасининг Сардоба сув омбори тошқинидан зарар кўрган майдонларга 0,5 гектар майдонга тажриба синов сифатида, 2021 йилда “Бахор” хўжалигининг 14 гектар майдонига, 2022 йилда “Т.Ахмедов” хўжалигида 2,0 гектар майдонга жорий этилган (Сирдарё вилояти Мирзаобод тумани “Бек кластер” МЧЖ қўшма корхонасининг 2022 йил 24 августдаги 01-03/378-сон маълумотномаси). Натижада, Афсона ғўза нави сув танқислигига чидамлилиги, зараркунанда ва касалликларга бардошлилиги, хосилдорлиги ва эртапишарлиги ҳамда машинабоплиги билан иқтисодий самарадорлик имкониятини берган;
Афсона ғўза нави Самарқанд вилояти Нарпай тумани “Мароқанд сифат” МЧЖ (кластер)и худудида 1,37 гектар майдонга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Булунғур шахри “MAROQAND SIFAT” МЧЖ нинг 2020 йил 01 декабрдаги 212 –сон маълумотномаси). Натижада, Афсона ғўза навининг биринчи теримидан 34,8 ц/га пахта хом ашёси олиш имконини берган;
Афсона ғўза нави Тошкент вилояти Чиноз туманидаги “Agrosanoat ishlab chiqarish kompleksi” МЧЖ хорижий корхонасида 4,5 гектар майдонга жорий этилган (“Agrosanoat ishlab chiqarish kompleksi” МЧЖ нинг 2021 йил 15 ноябрдаги 353-сон маълумотномаси). Натижада, Афсона ғўза навининг ноқулай ташқи омилларга бардошли эканлиги, хосил элементларини юқори даражада сақлаб қолиши хисобига юқори хосил олиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish