Расулова Нилуфар Абдувоссиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Инглиз-ўзбек тилларидаги тиббиёт терминларининг ўқув луғатини тузиш тамойиллари (анатомик терминлар асосида)», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2.PhD/Fil.652.      
Илмий раҳбар: Умархўжаев Мухтор Ишонхўжаевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қўқон давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.60.02.
Расмий оппонентлар: Набиева Дилора Абдуҳамидовна, филология фанлари доктори, профессор; Саидхонов Маъмуржон Муҳаммаджонович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган муҳандислик-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тиллари тиббий терминларининг лингвистик мақомини аниқлаш орқали касбий тиббий терминологик луғат тузиш тамойилларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тиббий терминларнинг асосий ўзига хос хусусиятларидан уларнинг денотат ва десигнат муносабатларда юқори мотивлашганлиги, уларда мазмун-моҳият аниқ намоён бўлиши, уларнинг вербал кўриниши билан номланаётган нарса-ҳодиса ўртасида боғлиқликнинг мавжудлиги, яъни у номланувчи нарса ёки ҳодисани тўлиқ ёки қисман, ташқи томонини намоён этиши исботланган.
тиббий терминларнинг ясалишида аффикслар воситасида тиббий белгилар, касалликлар ҳамда нуқсонларни ифодаловчи кўплаб терминларга салбий бўёқ берилиши, бу турдаги қўшимчалар «affixal negation (аффиксал негация)»деб аталиб, салбий маъно берувчи бешта префикс (a-, dis-, in-, non-, un-) ва битта суффикс (-less) мавжудлиги, шунингдек, anti-, contra-, counter-, de-, dys-, ex-, extra-, mal- каби префикслар ўзлари бирикиб келадиган терминларга қисман салбий бўёқ бериши асосланган;
АҚШ, Буюк Британия ҳамда Ўзбекистонда чоп этилган тиббий терминологик луғатлар бир биридан сўзлик сони ва сифати билан фарқланиши, қатор луғатлар бир-бирларини такрорлаши билан бирга янги пайдо бўлган терминлар билан бойитилиб борганлиги, лекин деярли барча луғатларда луғатнинг адресати аниқ белгиланмаганлиги, баъзи луғатларда терминлар изоҳи тўлиқ эмас, икки, кўп тилли луғатлардаги эквивалентлар оддий ҳолатда берилиб, термин махсус изоҳланмаганлиги, кўплаб терминологик луғатларда лингво-лексикографик белгилар қўлланмаганлиги далилланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги тиббиёт терминлари ўртасидаги монолексем ва полилексем, синонимик, омонимик (омофон ва омограф), антонимик, полисемантик каби хусусиятлари, терминларнинг вариантланиши ва уларнинг парадигматик шакллари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз-ўзбек тилларидаги тиббиёт терминларининг ўқув луғатини тузиш тамойиллари (анатомик терминлар асосида) тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
тиббиёт олийгоҳи талабаларининг чет тилида касбий коммуникатив компетенциясини шакллантириш учун ишлаб чиқилган лингвотехнология нутқ фаолиятининг турлари бўйича малакаларни фаоллаштириш асосида бўлажак шифокорларнинг чет тилда касбий коммуникатив компетенциясини ривожлантириш соҳа бўйича ижодий фаолиятни ўстириш зарурлиги, нофилологик институт талабалари учун ҳар бир босқичга алоҳида касбий тиббий терминлар ўқув луғатини тузиш юзасидан  илмий натижалари, шунингдек, муайян илмий-назарий хулосаларидан 2017-2019 йилларга мўлжалланган И-204-4-5 «Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш» номли инновацион тадқиқот лойиҳасида белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллари институтининг 2022 йил 28 февралдаги 354/30.02.01-сон маьлумотномаси). Натижада, инглиз-ўзбек тилларида касбий тиббий терминлар ўқув луғатини тузишдаги муаммолар аниқланиб, уларни тадқиқ этишга оид назарий ва амалий ечим усуллари ишлаб чиқилган;
инглиз ва ўзбек тилларида анатомия терминлари этимологияси аниқланганлиги, лотин тилининг инглиз ва ўзбек тиллари тиббий терминлар шаклланишидаги аҳамияти очиб берилганлиги, луғатга терминлар танлашнинг лингводидактик тамойили ишлаб чиқилганлиги, инглиз ва ўзбек тилларидаги терминларнинг унификация қилиниши ҳамда изоҳлаш тамойиллари тавсифига доир хулосаларидан Ф1-ФА-Г002 «Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш» мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳада белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2022 йил 25 мартдаги 112/1-сон маьлумотномаси). Натижада, инглиз ва ўзбек тилларидаги анатомия терминларининг этимологияси аниқланган, хусусан, инглиз ва ўзбек тилларидаги тиббиёт терминларининг унификация қилиниши ҳамда изоҳлаш тамойиллари бўйича таклифлар ишлаб чиқилган;
халқлар ўртасида оламнинг лисоний манзарасини ифодалашда умумийлик мавжудлигига асосланган ҳолда, бир тил доирасида шаклланган қайсидир тушунча иккинчи тил воситалари орқали воқелантириши мумкинлигидан келиб чиқиб, ҳар қандай маьнони иккинчи тилга ўгириш мумкинлиги, умумфалсафий асослар ва турли халқлар ва тиллар ўртасидаги муштараклик ғояларига таянган ҳолда инглизча­ўзбекча ўқув луғатини тузиш жараёнида таржима усулларидан фойдаланиш зарурлиги, инглиз ва ўзбек тилларидаги халқаро тиббиёт терминлари тизимидан ўрин олган байналмилал терминларнинг кўпчилиги грек­лотин тиллари асосида шаклланган бўлиб, инглиз ва ўзбек тилларида бир хил маънода қўлланилишига оид илмий натижалардан ФА-Ф-1-005 «Қорақалпоқ фольклоршунослиги  ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш» фундаментал илмий лойиҳасининг назарий қисмида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2022 йил 25 мартдаги 112/1-сон маьлумотномаси). Натижада, бир тил доирасида шаклланган қайсидир тушунча иккинчи тил воситалари орқали воқелантириши мумкинлиги аниқланиб, ҳар қандай маьнони иккинчи тилга ўгириш, уларни тадқиқ этишга оид назарий ва амалий ечим усуллари ишлаб чиқилган;
бўлажак шифокорларда чет тилидаги касбий коммуникатив компетенциясини шакллантириш мазмунининг ишлаб чиқилганлиги халқаро миқёсда ахборот ва тажриба алмаша оладиган малакали тиббиёт мутахассислари тайёрлашнинг лингводидактик асоси бўлиб хизмат қилиши, тиббиёт олий ўқув юрти талабаларининг чет тилида касбий коммуникатив компетенциясини шакллантириш учун ишлаб чиқилган лингвотехнология нутқ фаолиятининг турлари бўйича малакаларни фаоллаштириш асосида бўлажак шифокорларнинг чет тилда касбий коммуникатив компетенциясини ривожлантириш билан боғлиқ янгилигига оид илмий-назарий тахлиллар, илмий-хулосалар ва таклиф-тавсиялардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг «Ўзбекистон» телерадиоканали ДУК «Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар» муҳарририятининг «Бедорлик», «Маънавият ва маърифат» эшиттиришлари сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон телерадиоканали давлат муассасасининг 2021 йил 9 декабрдаги 04-25-1846-сон маьлумотномаси). Натижада, тингловчилар учун тиббиёт олий ўқув юрти талабаларининг чет тилида касбий коммуникатив компетенциясини шакллантириш юзасидан ишлаб чиқилган лингвотехнология нутқ фаолиятининг турлари бўйича малакаларни фаоллаштириш асосида бўлажак шифокорларнинг чет тилда касбий коммуникатив компетенциясини ривожлантириш билан боғлиқ янгилигига оид маълумотларга эга бўлиш имконияти яратилган.