Гафурова Иродахон Мухтаровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Туркистонда ислом меъморий обидалари (ХIХ аср иккинчи ярми ва ХХ аср бошлари)”, 24.00.01 – Ислом тарихи ва манбашунослиги (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.PhD/Tar524.
Илмий раҳбар: Ёвқочев Шухрат Акмалевич, сиёсий фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.IsI/Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Агзамходжаев Саидакбар Саидович, тарих фанлар доктори, профессор; Тлеубергенова Навбахор Абдукаримовна тарих фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади XIX аср иккинчи ярми – XX аср бошларида Туркистонда ислом меъморий обидалари тарихини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
XIX аср иккинчи ярми - XX аср бошларида Туркистондаги ислом меъморий обидалари (اسلام آبدلري)да амалга оширилган реставрация ишлари хронологияси натижасида Чор Россияси ҳукуматининг ушбу обидаларга нисбатан айрим ижобий муносабати Мирзо Улуғбек минорасини тўғирлаш, Бибихоним мадрасасини реставрация қилиш мисолида очиб берилган;
Туркистон бўйича етакчи олимлардан М.Е. Массон, Н.И.Веселовский, В.В.Бартольд мисолида ислом тарихий обидаларни таъмирлаш ва сақлаб қолиш ишларида Чор Россияси ҳукуматидан мунтазам равишда мурожаатлар бўлгани архив ҳужжатлари, шахсий фондлар маълумотлари асосида исботланган;
Туркистонда ХIХ аср иккинчи ярми ва ХХ аср бошларида маҳаллий исломий меъморий обидаларни сақлаб қолиш мақсадида аҳолининг зиёли қатлами томонидан махсус вақфлар (وقف) ажратилгани, улардаги нақшлар, ёзувлар калькалаштириш, қабртошларни муҳофазалаш чоралари кўрилгани далилланган;
XIX аср иккинчи ярми - XX аср бошларига оид ислом меъморий обидаларининг нураб бориши мисолида Туркистон ўлкасида давлат ва жамиятнинг регрессивлашуви, маҳаллий аҳолининг ўз меъморий обидаларига бўлган муносабати аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. XIX-XX асрларда Туркистонда ислом меъморий обидалариига оид тарихий манбаларни тадқиқ этиш натижасида ишлаб чиқилган илмий хулосалар асосида:
XIX аср иккинчи ярми - XX аср бошларида Туркистондаги ислом меъморий обидаларида амалга оширилган реставрация ишлари хронологияси натижасида Чор Россияси ҳукуматининг ушбу обидаларга нисбатан айрим ижобий муносабати Мирзо Улуғбек минорасини тўғрилаш, Бибихоним мадрасасини реставрация қилиш мисолида очиб берилгани ҳақидаги хулосалар “Динлар тарихи, таълимоти, манбалари ва анъаналарини тадқиқ этиш асосида “Дунё динлари” электрон дастури ва мобиль иловасини яратиш” электрон дастури ва мобиль иловасини яратиш грант лойиҳасига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитасининг 2022 йил 16 августдаги 02-03/6696-сон маълумотномаси). Натижада Туркистон генерал-губернаторлигининг исломий обидаларга бўлган муносабати реал воқелик асосида очиб берилишига хизмат қилган;
Туркистон бўйича етакчи олимлардан М.Е. Массон, Н.И.Веселовский, В.В.Бартольд мисолида ислом тарихий обидаларни таъмирлаш ва сақлаб қолиш ишларида Чор Россияси ҳукуматидан мунтазам равишда мурожаатлар бўлгани архив ҳужжатлари, шахсий фондлар маълумотлари асосида исботланган хулосалардан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг “Ўзбекистон – бағрикенг диёр” китоб-альбомининг “Ислом” қисмини такомиллаштиришга хизмат қилган. Диссертация ишининг комилликка ундовчи ғоялари инсон қадрини улуғлаш, маърифатли маънавий макон барпо этишда ҳамда ёшларни умуминсоний қадриятлар руҳида тарбиялашга субстанционал асосга эга эканлиги илмий-назарий жиҳатдан исботланган (Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2022 йил 10 августдаги 02/379/1-сон маълумотномаси). Натижада илмий янгилик, назарий хулосалар, методологик тавсиялар ҳамда амалий таклифлардан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг илмий-маданий жамоатчиликни кенг хабардор этиш ҳамда каталоглар, альбомлар, илмий-амалий материаллар базасини такомиллаштиришда кенг татбиқ этилган;
Туркистонда ХIХ аср иккинчи ярми ва ХХ аср бошларида маҳаллий исломий меъморий обидаларни сақлаб қолиш мақсадида аҳолининг зиёли қатлами томонидан махсус вақфлар ажратилгани, улардаги нақшлар, ёзувлар калькалаштириш, қабртошларни хонадонларда муҳофазалаш чоралари кўрилгани далилланган асносида тадқиқот жараёнида олинган илмий-назарий хулосалардан Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази ходимлари томонидан тайёрланиб нашр этилган “Имом Термизий”, “Ҳаким Термизий”, “Хожа Алоуддин Аттор”, “Сўфи Оллоҳёр” номли китоб-рисолаларнинг мазмунини тўлдириш ҳамда мазкур алломалар номи билан боғлиқ меъморий обидаларни ўрганишда диссертация ишида келтирилган илмий хулосалардан кенг фойдаланилган (Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2022 йил 26 августдаги 01-07/136-сон маълумотномаси). Натижада, жамоатчиликни Туркистондаги ислом меъморий обидаларининг асраб-авайлаш ва сақлаш ишлари билан ўқувчини таништиришга эришилган;
XIX аср иккинчи ярми - XX аср бошларига оид ислом меъморий обидаларининг нураб бориши мисолида Туркистон ўлкасида давлат ва жамиятнинг регрессивлашуви, маҳаллий аҳолининг ўз меъморий обидаларига бўлган муносабати аниқланганлиги натижаларидан Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказининг “Муҳим савол-жавоблар” ҳамда “100 тарихий ёдгорликлар” номли китоблар мазмунига сингдирилган (Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2022 йил 25 августдаги 01/160-сон маълумотномаси). Натижада, XIX аср иккинчи ярми - XX аср бошларида Туркистондаги ислом меъморий обидаларида амалга оширилган реставрация ишлари, асраб-авайлаш ва сақлаб қолиш ҳақида ўқувчида тасаввур шаклланиши ва тарихий билимларининг ошишига хизмат қилган.