Sayt test rejimida ishlamoqda

Нажмиддинов Мухаммаджон Ғайратжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекча-инглизча-русча лингвистик атамаларнинг электрон платформасини яратишнинг лингвистик асослари”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.3.PhD/Fi11363.      
Илмий раҳбар: Рустамов Дилшодбeк Абдувахидович, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.60.02.
Расмий оппонентлар: Мирзахидова Муяссар Инамжановна, филология фанлари доктори, профессор; Эгамназарова Дурдона Шухратиллаевна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбекча-инглизча-русча лингвистик атамаларнинг электрон платформасини яратиш, унинг лингвистик базасини тузиш тамойилларини ҳамда дастурий асосларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек-инглиз-рус тиллари терминологик луғатларни қиёслашда терминларнинг актуаллиги ҳамда луғатнинг фойдалилигини таъминлаш учун уларни терминология доираси, луғатнинг макрокомпозицион параметрлари, терминологияни тақдим этиш ва тартибга солиш тамойиллари, иловаларнинг мавжудлиги, микрокомпозицион хусусиятлар каби параметрлар асосида баҳолаш зарурлиги далилланган;
терминологик луғат бирликлари - сўзлик, бош сўз, бирикма-атаманинг ўзбек-инглиз-рус тиллари лингвистик терминларининг электрон платформасидаги ўрни, луғатдаги бош сўзнинг туркумий белгилари аниқланиб, кўп тилли электрон луғат яратиш методикаси, атамаларни изоҳлашнинг лексикографик усул ва воситалари ишлаб чиқилган;
ўқув терминологик луғатини тузишда атамани терминологик минимумга киритиш мезонлари сифатида мутахассислик бўйича матнларда ушбу атаманинг ишлатилиш частотаси, даврий тизим учун унинг қиймати ҳамда тилнинг маълум контекстларида атаманинг долзарблиги белгиланиши лозимлиги асосланган;
ўзбекча-инглизча-русча лингвистик атамалар луғатида атамалар сўзлигини шакллантиришнинг мультимедиа ахборот-қидирувли усуллари компьютер лингвистикасини киритиш орқали такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекча-инглизча-русча лингвистик атамаларнинг электрон платформасини яратишнинг лингвистик асосларини тадқиқ этиш бўйича олинган натижалар асосида:
ўзбек-инглиз-рус тиллари терминологик луғатларни қиёслашда терминларнинг актуаллиги ҳамда луғатнинг фойдалилигини таъминлаш учун уларни терминология доираси, луғатнинг макрокомпозицион параметрлари, терминологияни тақдим этиш ва тартибга солиш тамойиллари, иловаларнинг мавжудлиги, микрокомпозицион хусусиятлар каби параметрлар асосида баҳолаш зарурлигига оид илмий хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқининг Эразмус+ дастури 585845-EPP-1-2017-1-ES-EPPKA2-CBHE-JP CLASS: “Computational Linguistics at Central Asian universities” мавзусидаги илмий лойиҳада белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022 йил 26 апрелдаги 1048/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада миллий корпусни яратиш ва табиий тилга ишлов берувчи дастур (NLP tool)im ишлаб чиқишда фонетик, морфологик, лексик, синтактик воситаларнинг алломорф ва изоморф хусусиятларини маълумотлар базасига киритиш имконияти яратилган;
аниқланган терминологик луғат бирликлари: сўзлик, бош сўз, бирикма-атаманинг ўзбек-инглиз-рус тиллари лингвистик терминларининг электрон платформасидаги ўрни, луғатдаги бош сўзнинг туркумий белгилари, ишлаб чиқилган кўп тилли электрон луғат яратиш методикаси ҳамда тавсифланган терминологик луғат мақоласининг структураси; атамаларни изоҳлашнинг лексикографик усул ва воситаларидан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Бадиий таржима кенгаши ҳисобот йиғилишларида, тўгараклар фаолиятларида, маҳорат дарсларида ёш ижодкорлар билан учрашувларда фойдаланилган (Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг 2022 йил 25 февралдаги 01-03/325-сон маълумотномаси). Натижада атамалар луғатида тавсифлашнинг лексикографик асосларини адабиёт терминлари изоҳли луғатларини яратиш учун қўллаш имконияти яратилган;
ўқув терминологик луғатини тузишда атамани терминологик минимумга киритиш мезонлари сифатида мутахассислик бўйича матнларда ушбу атаманинг ишлатилиш частотаси, даврий тизим учун унинг қиймати ҳамда тилнинг маълум контекстларида атаманинг долзарблиги белгиланиши лозимлиги хусусидаги илмий хулосалардан Европа Иттифоқининг  Erasmus+ дастури 574253-ЕРР-1-2016-DEPPKA2-CBHE-JP рақамли CLASS: “Computational Linguistics at Central Asian universities” халқаро грант лойиҳасида фойдаланилган (Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институтининг 2022 йил 1 мартдаги 01-21-05/235-сон маълумотномаси). Натижада когнитив тилшунослик, психолингвистика, социолингвистика, прагмалингвистикага оид терминларни тўғри интерпретация қилиш имконияти яратилган.
ўзбекча-инглизча-русча лингвистик атамалар луғатида атамалар сўзлигини шакллантиришнинг мультимедиа ахборот-қидирувли усулларига доир илмий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси "Ўзбекистон" телерадиоканали ДМ "Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар" муҳарририяти томонидан тайёрланган  "Таълим ва тараққиёт", "Адабий жараён" номли радиоэшиттиришларини тайёрлашда (2021-2022 йй.) материал сифатида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканалининг 2022 йил 14 мартдаги 04-36-589-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек луғатчилиги тарихи, ва замонавий ҳолати хусусидаги маълумотлар берилиб, радиоэшиттиришлар сценарийси мазмунан бойитилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish