Мукумова Дилафруз Зиёдуллаеванинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Муқумова Дилафруз Зиёдуллаевнанинг “Камол Хӯжандийнинг XY-XYI асрлар ғазалнавис шоирларига таъсири”, 10.00.05 – Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (тожик адабиёти) (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Fil1055.
Илмий раҳбар: Ҳамроев Жумақул, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз  давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Юсупова Дилнавоз Раҳмоновна, филология фанлари доктори, доцент; Нуров Нурали Норович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Камол Хўжандийнинг XV-XVI асрларда Мовароуннаҳр адабий муҳити шоирлари, жумладан, Исмат Бухорий, Хаёлий Бухорий, Бисотий, Риёзий Самарқандий, Мушфиқий, Саққо Бухорий, Мутрибий, Восифий ижодига таъсири ҳамда уларнинг ушбу адабий муҳит ривожига қўшган бадиий-эстетик ҳиссасини қиёсий-тарихий, биографик-таҳлилий очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ХV-ХVI асрларда Мовароуннаҳр адабий муҳитидаги ғазал жанри такомили, қофия ва радиф, вазн, байтлар тузилиши каби шаклий, орифона, ошиқона, риндона ғазалларининг мазмуний хусусиятлари очиб берилган;
Камол Хўжандийнинг форс-тожик шеъриятидаги ижодий мактаби, индивидуал услубининг китобийликдан халқоналикка ўтишдаги ифода тарзи, образ яратиш маҳорати, асарларининг арабча сўз ва изофали бирикмалардан холилиги кабиларнинг Самарқанд ва Бухоро адабий муҳитида давом эттирилганлиги аниқланган;
Камол Хўжандийнинг ғазал байтларини тизимлаштириш орқали ҳар бир байтда мустақил маъно бериш, ғоявий-бадиий жиҳатдан мукаммал ташбеҳ, талмеҳ, тазод, тажоҳули орифона каби бадиий тасвирий воситалардан фойдаланишдаги индивидуаллиги ҳамда содда ва мураккаб радифлар яратишда маҳоратли эканлиги исботланган;
форс-тожик адабиётидаги Хожа Исмат Бухорий, Хаёлий Бухорий, Барандақ Бухорий, Рустам Хуриёний, Али Астрободий  каби  шоирлар ижодидаги назира, татаббуъ ва жавобия ёзиш анъанаси ҳамда уларнинг ғазал, рубоий, қасида, қитъа ва фард сингари мумтоз жанрлар поэтикасига бадиий-эстетик жиҳатдан таъсир кўрсатганлиги далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Камол Хўжандий ижодининг ХV-XVI асрлардаги Мовароуннаҳр адабий муҳити шоирларига таъсири масаласини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ХV-ХVI асрларда Мовароуннаҳр адабий муҳитидаги ғазал жанри такомили, қофия ва радиф, вазн, байтлар тузилиши каби шаклий, орифона, ошиқона, риндона ғазалларининг мазмуний хусусиятлари ҳамда Камол Хўжандийнинг форс-тожик шеъриятидаги ижодий мактаби, индивидуал услубининг китобийликдан халқоналикка ўтишдаги ифода тарзи, образ яратиш маҳорати, асарларининг арабча сўз ва изофали бирикмалардан холилиги кабиларнинг Самарқанд ва Бухоро адабий муҳитида давом эттирилганлиги Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида  бажарилган ФА-Ф1-Г002 “Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасининг адабий тур ва жанрлар қисмида (асосан эълон қилинган мақола ва тезисларидан) фойдаланилган (ЎзРФА Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2020 йил 17  августдаги 17.01/147-сон маълумотномаси). Натижада шу пайтггача бизга номаълум шоирлар ижоди ҳақидаги маълумотлар илк бор илмий муомалага киритилди, Камол Хўжандийнинг нафақат форс-тожик шоирларига, балки Шарқ адабиётидаги кўплаб бошқа шоирларга устозлиги борасидаги илмий назарий қарашлар янада мустаҳкамланди;
форс-тожик адабиётидаги Хожа Исмат Бухорий, Хаёлий Бухорий, Барандақ Бухорий, Рустам Хуриёний, Али Астрободий  каби  шоирлар ижодидаги назира, татаббуъ ва жавобия ёзиш анъанаси ҳамда уларнинг ғазал, рубоий, қасида, қитъа ва фард сингари мумтоз жанрлар поэтикасига бадиий-эстетик жиҳатдан таъсир кўрсатганлиги 2019 ва 2020 йилларда эълон қилинган мақола ва тезислардан OT-Ф1-77-“Ўзбек адабиёти дурдоналари” 100 жилдлигини нашрга тайёрлаш” фундаментал лойиҳасининг анъана ва новаторлик қисмида фойдаланилган (ЎзРФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти 2021 йил 28 майдаги 87-сон маълумотномаси). Натижада, Шарқ адабиётининг бадиий услубга алоқадор масалалари, Камол Хўжандийдан таъсирланган Мовароуннаҳрлик шоирлар, форс-тожик ва ўзбек адабий алоқалари ҳақидаги илмий-назарий қарашлар янада тўлақонли бўлишига эришилган;
Камол Хўжандийнинг ғазал байтларини тизимлаштириш орқали ҳар бир байтда мустақил маъно бериш, ғоявий-бадиий жиҳатдан мукаммал ташбеҳ, талмеҳ, тазод, тажоҳули орифона каби бадиий тасвирий воситалардан фойдаланишдаги индивидуаллиги ҳамда содда ва мураккаб  радифлар яратишда маҳоратли эканлиги асосида чиқарилган хулосаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали “Бедорлик”, “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён” каби эшиттиришлари сценарийларини ёзишда фойдаланилган  (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2021 йил 28 майдаги 01-13-854-сон маълумотнома). Натижада, кўрсатув ва радиоэшиттиришларни маънавий-маърифий жиҳатдан бойитишга эришилган.