Турсункулова Гулчирой Бурхоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Мева-сабзавотчилик хўжаликларида харажатлар ҳисоби ва маҳсулотлар таннархини ҳисоблашни такомиллаштириш», 08.00.08 –Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий тахлил ва аудит(иқтисодиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.1.PhD/Iqt840.
Илмий раҳбар: Дусмуратов Раджапбай Давлатбаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент молия институти, DSc.03/30.12.2019.I.17.01.
Расмий оппонентлар: Каримов Акром Аббосович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Ибрагимов Абдугапур Каримович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: «Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти» Миллий тадқиқот университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тaдқиқoтнинг мaқcaди мева-сабзавотчилик хўжаликларида харажатлар ҳисоби ва маҳсулотлар таннархини ҳисоблашни такомиллаштириш бўйича илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мева-сабзавотчилик хўжаликлари ишлаб чиқариш харажатларининг аналитик ҳисоб моддалари ва экинлар (ёки экин гуруҳлари), қишлоқ хўжалик ишлари, тақсимланадиган харажатлар ва бошқа харажат объектлари таклиф этилган;
мева-сабзавотчилик тармоғи корхоналари учун харажатларнинг 2010001-«Мевачилик (боғдорчилик)», 2010002-«Кўчатчилик», 2010003- «Сабзавотчилик», 2010004-«Иссиқхона (турлари бўйича)», 2010005- «Совутгичларда сақлаш» аналитик счётларидан фойдаланиш зарурлиги илмий асосланган;
мева-сабзавот экинларининг туркумланишига асосланган маҳсулотлар таннархини ҳисоблаш объектлари ва калькуляция бирликларининг такомиллаштирилган тизими ишлаб чиқилган;
иссиқхоналарда, интенсив боғларда, экспорт ва ички бозорда сотиш учун етиштирилган мева-сабзавот маҳсулотлари таннархини ҳисоблашнинг мутаносиб, коэффициентли, истисно қилиш услублари илмий асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Мева-сабзавотчилик хўжаликларида харажатлар ҳисоби ва маҳсулотлар таннархини ҳисоблаш бўйича ишлаб чиқилган илмий таклифлар ва амалий тавсиялар асосида:
мева-сабзавотчилик хўжаликлари ишлаб чиқариш харажатларининг аналитик ҳисоб моддалари ва экинлар (ёки экин гуруҳлари), қишлоқ хўжалик ишлари, тақсимланадиган харажатлар ва бошқа харажат объектлари тавсия этиш бўйича таклифи Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 27 декабрдаги 21/78-сон қарори билан мева-сабзавотчилик хўжаликлари фаолиятида қўлланилган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 29 декабрдаги 01/03-3558-сон маълумотномаси). Натижада, харажатларнинг туркумланиши мева-сабзавотчиликда ишлаб чиқарилаётган маҳсулот таннархини ҳисоблашнинг аниқлигини оширди ва жавобгарлик марказлари бўйича ортиқча харажат турларини аниқлаш, уларни тежаш ва таҳлил қилиш имконини берган.
мева-сабзавотчилик тармоғи корхоналари учун харажатларнинг 2010001-«Мевачилик (боғдорчилик)», 2010002-«Кўчатчилик», 2010003- «Сабзавотчилик», 2010004-«Иссиқхона (турлари бўйича)», 2010005- «Совутгичларда сақлаш» аналитик счётларидан фойдаланиш зарурлиги илмий асослаш бўйича таклифи Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 27 декабрдаги 21/78-сон қарори билан мева-сабзавотчиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари амалиётида фойдаланилган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 29 декабрдаги 01/03-3558-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида, мева-сабзавотчилик хўжаликларида ҳар бир маҳсулот турига сарфланган харажатларни моддалар ва элементлар бўйича аниқ ҳисобга олинишига имконини берган.
мева-сабзавот экинларининг туркумланишига асосланган маҳсулотлар таннархини ҳисоблаш объектлари ва калькуляция бирликларининг такомиллаштирилган тизими бўйича ишлаб чиқилган таклифи Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 27 декабрдаги 21/78-сон қарори билан мева-сабзавотчилик фермер хўжаликлари амалиётида фойдаланилган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 29 декабрдаги 01/03-3558-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида, мева-сабзавотчилик маҳсулотлари таннархи тўғрисидаги ахборотларнинг аниқлиги, бошқарув масалаларини (режалаштириш, меъёрлаштириш, резервларни аниқлаш, баҳо белгилаш, самарадорликни баҳолаш ва ҳ.к.) ҳал этиш учун ишончли ахборот манбаини таъминлаган.
иссиқхоналарда, интенсив боғларда, экспорт ва ички бозорда сотиш учун етиштирилган мева-сабзавот маҳсулотлари таннархини ҳисоблашнинг мутаносиб, коэффициентли, истисно қилиш услублари таклифи Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 27 декабрдаги 21/78-сон қарори билан хўжаликлар амалиётида фойдаланилган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2021 йил 29 декабрдаги 01/03-3558-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида тавсия этилган иссиқхоналарда қўшимча маҳсулотларга кетган харажатларни истисно қилиш усулини қўллаш натижасида маҳсулотларни, биринчидан, қаттиқ ўрнатилган ёки режа нархи бўйича, иккинчидан бозор баҳоси бўйича, учинчидан эса ўз хўжалигида фойдаланиш учун мақбул бўлган баҳолар бўйича баҳолаш имконияти яратилди. Интенсив боғларда коэффицент усулини қўллашни амалиётга жорий этиш натижасида мевачиликда маҳсулотлар ўрнатилган коэффицентлар бўйича шартли (таққослама) маҳсулотга қайта ҳисоблаб чиқилиб, 1 ц маҳсулот таннархини аниқлаш имкони яратилди. Экспортбоп ва ички бозорга сотиш учун мўлжалланган маҳсулотга ажратиб таннарх ҳисоблашда қўшимча (иккинчи даражали) маҳсулотларга қилинган харажатларни истисно қилиш усулини қўллаш орқали экспортбоп ва ички бозор учун етиштирилган маҳсулотлар ўртасидаги фарқни аниқлаш ҳамда уларга сарфланган харажатларни ҳисоб-китоб қилиш орқали, уларнинг рентабеллик кўрсаткичларига ва соф фойдага таъсирини таққослаш имконияти яратилган.