Sayt test rejimida ishlamoqda

Собиров Юлдаш Бегжановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қуёш нурларини кўзгули мужассамлаштирувчи тизимларнинг оптик геометрик характеристикаларини ўлчаш комплексини яратиш”, 05.05.06 – "Қайта тикланадиган энергия турлари асосидаги энергия қурилмалари".
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1DSc/T426.
Илмий маслаҳатчи: Абдурахманов Абдужаббор, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА Материалшунослик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Физика-техника институти, DSc.02/27.02.2020.FM/Т.110.01.
Расмий оппонентлар: Захидов Ромэн Абдуллаевич, техника фанлари доктори, пофессор, академик; Эргашев Сирожиддин Фаёзович, техника фанлари доктори, пофессор; Койшиев Темирхан Косыбаевич техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши муҳандислик - иқтисодиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: кўзгули мужассамлаштирувчи тизимларнинг самарадорлигини, уларнинг оптик-геометрик ва оптик-энергетик параметрларини аниқлаш комплексини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор шакл берилган концентратор фацеталарини юстировка қилиш жараёнида, уларнинг шакли аниқлигини такомиллаштирилган камера-обскура услуби орқали визуал баҳолаш ва шакли бузилган фацеталарга концентратор каркасидан ечиб олмасдан ўз жойида аниқ шакл бериш услуби яратилган;
илк бор 66% гача қисман қуёш тутилиши шароитида гелиостатларни автоматик бошқариш тизимининг ҳолати, фокал доғи тузилишининг ўзгариши, Катта Қуёш Печининг оптик-энергетик характеристикаларини аниқлаш услуби ишлаб чиқилган;
қуёш датчиклари - актинометрлар ва пиранометрларни лаборатория ва дала шароитларида юқори аниқликда, тезкор калибровка қилиш стенди ишлаб чиқилган;
Катта Қуёш Печи фокал майдонида лазер нурлари олиш жараёнида фаол лазер элементлари юзасига тушадиган ўзгарувчан ёруғлик оқими зичлиги тақсимотини узлуксиз аниқлаш услуби ишлаб чиқилган;
илк бор Катта Қуёш Печи фокал майдонида материалларни эритиш, водород, лазер нурлари олиш самарадорлигини ошириш мақсадида “П” шаклига яқинлаштирилган шартли қўнғироқсимон шаклдаги оптик доғ ҳосил қилиш учун назарий ҳисоблаш орқали математик ифода олинган;
рақамли фотоаппаратда “BMP” форматида олинган тасвирларни рақамлар массивига айлантириб берувчи дастурни қўллаш орқали техник кўриш тизими такомиллаштирилган;
кўзгуларни юстировка қилиш ва уларнинг геометрик ҳолатини тезкор баҳолаш учун рақамли видеокамера қўллаш ва экспериментал маълумотларга ЭҲМда ишлов бериш дастурини яратиш орқали гелиостат фацеталарини авторефлексион марка ёрдамида юстировка қилиш услуби такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қуёш нурларини кўзгули мужассамлаштирувчи тизимларнинг оптик-геометрик ва оптик-энергетик характеристикаларини ўлчаш комплексини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқотларнинг илмий натижалари асосида:
гелиостатлар ясси фацеталарининг юза хатоликларини аниқлаш бўйича “Ясси ойналарни ялпоқлигини аниқлаш учун қурилма” га Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (2012 йил, № IAP 04464). Ишлаб чиқилган қурилма Катта Қуёш Печидаги 62 та гелиостатлар фацеталарининг юза хатоликлари 3÷6 бурчак минут оралиғида тақсимланганлигини аниқлашга имкон берган;
қуёшдан келаётган диффуз нурлар оқими зичлигини ўлчаш учун ишлатиладиган пиранометрларни текшириш стенди бўйича “Ўзстандарт” агентлиги томонидан (2018 йил 16 январда, QU 16.27:2018 -рақам билан тасдиқланган) “Пиранометрлар каллаги. Текшириш услуби” ишлаб чиқилган. Натижада ЎзР ФА Материалшунослик институтида ишлатиладиган пиранометрларни юқори аниқликда калибровка қилишга эришилган;
горизонтал ер юзасига қуёшдан тўғри тушадиган нур оқими зичлигини ўлчайдиган актинометрларни текшириш стенди бўйича “Ўзстандарт” агентлиги томонидан (2018 йил 16 январда, QU 16.28:2018 - рақам билан тасдиқланган) “3-разрядли термоэлектрик актинометрлар. Текшириш услуби” ишлаб чиқилган. Натижада ЎзР ФА Материалшунослик институтида ишлатиладиган актинометрларни юқори аниқликда калибровка қилишга эришилган;
диссертация ишининг қуйидаги услублари: Катта Қуёш Печи фокал текислигида лазер актив элементларини бир текис қўзғатиш учун нур оқими зичлиги тақсимотини ҳисоблаш услуби, концентратор фацеталарини “камера-обскура” ёрдамида юстировка қилишнинг тезкор услуби, гелиостатлар фацеталарини авторефлексион марка ёрдамида тезкор юстировка қилиш услублари ЎзР ФА Материалшунослик институтининг Катта Қуёш Печига тадбиқ қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2020 йил 23-декабрдаги, №2/1255-2930 маълумотномаси). Натижада концентратор фацеталарини юстировка қилиш жараёнига сарф қилинадиган вақтни уч мартага, гелиостатлар фацеталарини юстировка қилиш жараёнига сарф қилинадиган вақтни эса икки мартага қисқартиришга эришилган;
диссертация иши натижалари Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университетида 5312400 -Муқобил энергия манбалари бакалавриат таълим йўналиши ва 5А312401-Муқобил энергия манбалари магистратура мутахасислиги учун мўлжалланган “Қуёш энергетикаси” фани бўйича амалий, лаборатория машғулотларини олиб боришда фойдаланилган. (Олий ва ўртамахсус таълим вазирлигининг 2020 йил 20 февральдаги 89-03-725- сон маълумотномаси). Натижада талабаларнинг ушбу мутахасисликлар бўйича амалий кўникмаларини шакллантиришда ижобий натижаларга эришилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish