Maxmudova Farangiz Muzaffar qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Said Ahmad hajviy asralarida lisoniy imkoniyatlarning nutqiy voqelanishi”, 10.00.01- O‘zbek tili (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2020.4.PhD/Fil1412.
Ilmiy rahbar: Mengliev Baxtiyor Rajabovich, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa: Qarshi davlat  universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Qarshi davlat universiteti, DSc.03/30.12.2021.Fil.70.01.
Rasmiy opponentlar: Abuzalova Mehriniso Qadirovna, filologiya fanlari  doktori, professor; Umurqulov Bekpo‘lat, filologiya fanlari doktori, dotsent.
Etakchi tashkilot:  Samarqand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi hajviy asarlar badiiyligini ta’minlab beruvchi leksik-morfologik birliklarni, ijodkorning tildan foydalanish mahorati, so‘z tanlash va qo‘llashdagi o‘ziga xosliklari, morfologik vositalarning hajviy asardagi ahamiyati, mustaqil so‘z turkumlarining ishtirokini, lisoniy vositalarning nutqiy imkoniyatlarini ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:    
Said Ahmad komediyalarida ko‘p ma’noli so‘zlar, iboralar, okkazional frazemalar, o‘xshatishlar, xalq maqollari, mubolag‘alar, erkalash vositalari, qo‘pol so‘zlar, kinoyalar, chet tili so‘zlari miqdoran ko‘p va faol qo‘llanuvchi kulgu hosil qilish vositalari ekanligi aniqlangan;
morfologik birliklarning nutqda ko‘chma, obrazli, uslubiy ma’nolarni ifodalashi adresantning kommunikativ maqsadi va nutqiy vaziyat bilan uzviy aloqadorligida ro‘y berishi ochib berilgan;
Said Ahmadning hajviy asarlari nutqida ot so‘z turkumi yumorni ta’minlovchi vosita sifatida ot o‘rnida varvarizm elementlarining qo‘llanilishi, otlarning lug‘aviy shakllari uslubiy ma’no ifodalashi, grammatik kategoriyalarida uslubiy ma’noning mujassamligi kabi  xususiyatlarni namoyon etishi aniqlangan;
adib  hajviy asarlari matnida voy, oh, iya, ie, e, eh kabi his-hayajon, hoy, ey kabi diqqat qaratish, chaqirish ma’nosini ifodalovchi undov so‘zlar faol ishtirok etib, nutq ta’sirchanligi va qayta ishlangan nutqning tabiiyligini, nutqning emotsional-ekspressivligini ta’minlashi ochib berilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Said Ahmad hajviy asarlarida lisoniy imkoniyatlarning nutqiy voqelanishi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
Said Ahmad komediyalarida yumor yaratuvchi vositalarning statistik tahliliga asosan ko‘p ma’noli so‘zlar, iboralar, okkazional frazemalar, o‘xshatishlar, xalq maqollari, mubolag‘alar, erkalash vositalari, qo‘pol so‘zlar, kinoyalar, chet tili so‘zlari miqdoran ko‘p va faol qo‘llanuvchi kulgu hosil qilish vositalar ekanligi xususidagi xulosalaridan professor Baxtiyor Mengliev tomonidan 5220100 - Filologiya va tillarni o‘qitish (o‘zbek tili) ta’lim yo‘nalishi talabalari uchun yozilgan 2018 yilda “Tafakkur bo‘stoni” nashriyotida nashr qilingan, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan “Hozirgi o‘zbek tili” darsligida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2022 yil 7 maydagi 01/4-884-son ma’lumotnomasi). Natijada darslikdagi “Til, lison, nutq munosabati” deb nomlangan 2-paragrafda til va nutq, til birliklarining lisoniy imkoniyatlari va nutqiy xususiyatlari, leksema va so‘z, morfema va qo‘shimcha munosabati, yasama so‘zlarning leksemalashuvi xususidagi tahlil va tavsifning dalillash imkonini bergan;
Said Ahmad hajviy asarlarida lisoniy imkoniyatlarning nutqiy voqelanishi, matndagi hajviy ma’noning ko‘chish va ifodalanish sabab hamda omillariga oid tahlil va xulosasidan O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan olib borilgan FA-A1-G003 “Hozirgi Qaraqalpoq tilida funksional so‘z yasalishi” mavzusidagi fundamental loyihada belgilangan vazifalarni bajarishda foydalanilgan (O‘zR FA Qoraqalpog‘iston bo‘limining 2021 yil 15 noyabrdagi 17.01/276-son ma’lumotnomasi). Natijada hajviy asarlar tilining lisoniy-nutqiy xususiyatlarini farqlash, lisoniy birliklarning hajviy matndagi o‘rni va vazifasini aniqlash, hajviy asarga, matn muallifi mahoratiga xolis munosabatni ifodalash yuzasidan ko‘nikmani shakllantirish, tavsiyalar yaratish imkoni bergan;
jamiyat taraqqiyotida tilning o‘rni va ahamiyati, hajviy asarlarda til birliklarining ifoda imkoniyatlari, umumxalq so‘zlashuv tilining o‘ziga xos leksik tarkibi, ijodkorning ularni tanlash va qo‘llash bilan bog‘liq tajribasi, nutq sharoiti va vaziyati bilan bog‘liq holda yuzaga keladigan lisoniy-nutqiy ma’no va vazifalar bo‘yicha amalga oshirilgan xulosalaridan Qashqadaryo viloyat teleradiokompaniyasi adabiy-badiiy, ma’naviy-ma’rifiy dasturlari ssenariysini tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi Qashqadaryo viloyat teleradiokompaniyasining 2022 yil 25 martdagi 17-05/91-son ma’lumotnomasi). Natijada radioeshittirishlar orqali hajviy asarlar matni asosida o‘zbek tili va uning lug‘at boyligi, lisoniy-nutqiy ma’no va xususiyatlari, muloqot jarayonidagi fikr ifodalash bilan bog‘liq imkoniyatlari yuzasidan beriladigan ma’lumotlarni boyitish imkonini bergan.