Зокирова Наргиза Баходировнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Она организмига пестицидлар сурункали таъсири шароитида туғилган авлодда гипофизар-тиреоид-адренал тизимнинг постнатал шаклланиши», 14.00.02–Морфология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.DSc/Tib142.
Илмий маслаҳатчи: Тухтаев Кадир Рахимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.27.06.2017.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Блинова Софья Анатольевна (Россия Федерацияси), тиббиёт фанлари доктори, профессор; Исроилов Ражаббой, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мавлян-Ходжаев Равшан Шухратович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: она организмига пестицидлар сурункали таъсир эттирилган шароитда туғилган авлодда илк постнатал даврларда гипофизар-тиреоид ва гипофизар-адренал тизим шаклланишининг структур-функционал хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
она организмига пестицидлар таъсир этиши шароитида туғилган авлодда гипофизар-тиреоид-адренал тизимнинг эндокрин безларини постнатал структур-функционал шаклланиш динамикаси асосланган;
кам миқдордаги пестицидларнинг она қорнида ва илк постнатал даврда таъсир эттирилган шароитда туғилган авлодда «эндокрин-бузувчи» самаранинг ривожланиш концепцияси исботланган;
пестицидлар (пиретроид пестицид ламбда-цигалотрин ва бензопиразол пестицид фипронил)нинг она қорнида ва лактацион даврлардаги таъсири авлодда эндокрин тизим ривожланишига бир хил салбий таъсир этиши баҳоланиб, фипронил (вигор)нинг салбий таъсири, ламбда-цигалотрин (титан) таъсирига нисбатан анча яққолроқ ифодаланганлиги исботланган;
гипотиреоз ҳамда оксидловчи стресс авлод қалқонсимон ва буйрак усти безлари ҳужайраларида апоптознинг кучайишига олиб келиши, ўз навбатида ушбу аъзоларда ҳужайралар пролиферацияси ва нобуд бўлиши жараёнлари орасидаги мувозанат бузилганлигини ва уларда постнатал шаклланиш суръатлари пасайишининг асосий сабаб эканлиги асосланган;
пестицидлар таъсирида қалқонсимон ва буйрак усти безларининг постнатал шаклланишидаги аниқланган структур-функционал механизмлар атроф-муҳитнинг пестицидлар билан ифлосланиш хавфи юқори бўлган шароитларда ҳомиладорлар ва чақалоқларда яширин заҳарли таъсирларнинг олдини олиш, ташхислаш ва даволашнинг патогенетик тартиби такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Она организмига пестицидлар сурункали таъсири шароитида туғилган авлодда гипофизар-тиреоид-адренал тизимнинг постнатал шаклланиши бўйича олинган натижалар асосида:
«Қалқонсимон бези фаолиятига пестицидларнинг кам миқдорини токсик таъсирини самарадролигини баҳолаш» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2015 йил 23 апрелдаги 8Н-р/34-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма қалқонсимон бези фаолиятига пестицидларнинг таъсирини аниқлаш ва уларнинг салбий таъсирининг олдини олиш ва профилактик чора-тадбирларини ишлаб чиқиш имконини берган;
«Оксидатив стресс ҳолатига пестицидларнинг кам миқдордаги токсик таъсирини баҳолаш» услубий қўлланмаси ишлаб чиқилган ва соғлиқни сақлаш амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2015 йил 23 апрелдаги 8Н-р/34-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма оксидатив стресс ҳолатининг келиб чиқишида пестицидлар таъсирини аниқлаш ва ташхислаш ҳужайралардаги ўзгаришларни олдини олиш ва даволаш механизмларини ишлаб чиқиш имконини берган;
она организмига пестицидлар сурункали таъсири шароитида туғилган авлодда гипофизар-тиреоид-адренал тизимнинг постнатал такомилини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан Тошкент тиббиёт академияси институтлараро марказий илмий тадқиқот лабораторияси ва клиник амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2017 йил 28 сентябрдаги 8Н-3/21-сон маълумотномаси). Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий қилиниши ҳаётнинг илк даврида пестицидларнинг токсик таъсирини эрта ташхислаш ва прогнозлаш усулларини ишлаб чиқишга имкон яратган. Бу ўз навбатида, пестицидлар билан заҳарланишнинг илк таъсирларини олдини олиш ва даволаш самардорлигини ошириш, ногиронликка олиб келишини 25–35% қисқариши ва даволанишга кетадиган харажатларни камайтиради ҳамда ҳомиладорлик ёки илк болалик даврида пестицидлар таъсири шароитида бўлган болаларда туғилгандан кейинги узоқ даврда юзага келадиган касалликларни олдини олиш имконини берган.
