Агзамова Мухаббатхон Миртахировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ибн Жарир ат-Табарийнинг “Тарих ар-русул вал-мулук” асари ислом тарихини ўрганиш бўйича муҳим манба”, 24.00.01 – Ислом тарихи ва манбашунослиги (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.1.PhD/Tar49.
Илмий раҳбар: Исламов Захиджон Махмудович, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.IsI/Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Мухамедов Неъматулло Асатуллаевич, тарих фанлари доктори (DSc); Муҳаммадаминов Саидакбар Абдурашидович, тарих фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий тадқиқот маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ибн Жарир Табарий “Тарих ар-русул вал-мулук” асарининг илк ислом тарихини ўрганишдаги дастлабки манба эканлигини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
Ибн Жарир Табарий “تاريخ الرسل و الملوك” (Тарих ар-русул ва-л-мулук) асарида жаҳоннинг қадимий цивилизация марказлари ҳисобланган Византия, Рим ҳамда Форс тарихий манбаларидан фойдаланиб, ўша даврда араблардаги “Айём ал-араб” (أيام العرب), “Насабнома” (أنساب), “Сияр ва мағозий” (السير والمغازي)лар билан бирга оғзаки ривоятларни ҳам қайд қилиш орқали ислом тарихнавислигига асос солгани исботланган;
Одам Атонинг яратилиши (خلق آدم) ва ерга туширилиши, Мусо (а.с.) ва Юсуф (а.с.) сингари пайғамбарлар тарихи баёнида муаллифнинг оятлар тафсирига оид ҳадислар билан биргаликда аҳли китобларнинг (اهل الكتاب) ривоятларини ҳам келтириши натижасида “Тарих ар-русул ва-л-мулук” асари Қуръонда келтирилган қиссаларни батафсил билишда муҳим манба деб қабул қилинишига сабаб бўлгани аниқланган; 
асарда тарихий воқеаларнинг изчил ва тизимли баён этилиши унинг ислом тарихида янги соҳа – хронология (التسلسل الزمني الاسلامي)нинг пайдо бўлиши ва шаклланишига хизмат қилгани далилланган;
аллома ўз давридаги ҳадис илмида мавжуд бўлган “الإسناد” (ровийлар силсиласи)ни ислом тарихнавислигига олиб кириш орқали тарихий китобларда ровийлар исмларининг тўлиқ ва узвийликда келтирилиши билан боғлиқ янги услубнинг жорий қилинишига хизмат қилгани очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ибн Жарир Табарий “Тарих ар-русул вал-мулук” асари – ислом тарихини ўрганиш бўйича муҳим манба мавзуида олиб борилган тадқиқотнинг илмий натижалари асосида:
Ибн Жарир Табарий “تاريخ الرسل و الملوك” (Тарих ар-русул ва-л-мулук) асарида жаҳоннинг қадимий цивилизация марказлари ҳисобланган Византия, Рим ҳамда Форс тарихий манбаларидан фойдаланиб, ўша даврда араблардаги “айём ал-араб” (أيام العرب), “насабнома” (أنساب), “сияр ва мағозий” (السير والمغازي)лар билан бирга оғзаки ривоятларни ҳам қайд қилиш орқали ислом тарихнавислигига асос солгани исботлангани тўғрисидаги илмий хулосалар буюртма асосида тайёрланган “Ўрта аср Шарқ алломалари ва мутафаккирлари тарихий-фалсафий мероси энциклопедияси” номли китоб мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2022 йил 17 январдаги 02/24-сон маълумотномаси). Натижада, Ибн Жарир Табарийнинг ислом тарихини ёритишга доир методларини ўрганиш, уларни таҳлил этиш ва кенг жамоатчиликка етказишга эришилган;
Одам Атонинг яратилиши (خلق آدم) ва ерга туширилиши, Мусо (а.с.) ва Юсуф (а.с.) сингари пайғамбарлар тарихи баёнида муаллифнинг оятлар тафсирига оид ҳадислар билан биргаликда аҳли китобларнинг (اهل الكتاب) ривоятларини ҳам келтириши натижасида “Тарих ар-русул ва-л-мулук” асари Қуръонда келтирилган қиссаларни батафсил билишда муҳим манба деб қабул қилинишига сабаб бўлгани аниқлангани тўғрисидаги илмий хулосалар буюртма асосида тайёрланган “Исломшунослик асослари” ўқув қўлланмаси мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2022 йил 20 январдаги 02-03/364-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу илмий хулосаларнинг қўлланилиши талабаларда “Тарих ар-русул вал-мулук” асари ислом тарихининг шаклланишига оид асосий манбалардан экани тўғрисидаги тасаввур ҳосил қилиш имконини берган;
асарда тарихий воқеаларнинг изчил ва тизимли баён этилиши унинг ислом тарихида янги соҳа – хронология (التسلسل الزمني الاسلامي)нинг пайдо бўлиши ва шаклланишига хизмат қилгани далиллангани тўғрисидаги илмий хулосалар буюртма асосидаги “Исломшунослик” номли дарслик мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 28 декабрдаги 676-сон буйруғи). Натижада, талабаларда Ибн Жарир Табарийнинг “Тарих ар-русул вал-мулук” асарида келтирилган кўплаб маълумотлар кейинги давр муаррихлари учун асосий манба вазифасини ўтагани ҳақида тушунчаларни шакллантиришга хизмат қилган;
аллома ўз давридаги ҳадис илмида мавжуд бўлган “الإسناد” (ровийлар силсиласи)ни ислом тарихнавислигига олиб кириш орқали тарихий китобларда ровийлар исмларининг тўлиқ ва узвийликда келтирилиши билан боғлиқ янги услубнинг жорий қилинишига хизмат қилгани очиб берилгани хусусидаги илмий хулосалардан буюртма асосида тайёрланган “Ислом цивилизацияси” қомусий луғатида фойдаланилган (Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг 2022 йил 21 январдаги 39/22-сон маълумотномаси). Натижада, VIII-IX асрга доир Мавороуннаҳр тарихини ёритишда “Тарих ар-русул вал-мулук” асари – ислом тарихини ўрганиш бўйича муҳим манба” эканлиги тўғрисидаги маълумотлар билан кенг оммани таништиришда муҳим аҳамият касб этган.