Мухаммадиев Рахмон Рашидовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистон ССРдаги ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий жараёнларда Усмон Юсуповни тутган ўрни (1931-1966 йй.)”, 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.PhD/Tar285.
Илмий раҳбар: Ишанходжаева Замира Райимовна, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Tar.01.04.
Расмий оппонентлар: Ражабов Қахрамон Кенжаевич, тарих фанлари доктори, профессор; Пасилов Баҳодир Абдуллаевич, тарих фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент молия институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади 1931-1966 йилларда Ўзбекистон ССРнинг партия ва хўжалик соҳаларида сиёсий раҳбарлик лавозимида фаолият юритган Усмон Юсуповнинг республикадаги ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий жараёнларда тутган ўрнини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
совет бошқарув сиёсати 1950-йилларгача Ўрта Осиёдаги барча иттифоқдош миллий республикалар раҳбарлигига русийзабон кишиларни тайинлаб келганлиги, фақат Ўзбекистонда ижтимоий-иқтисодий жиҳатлар инобатга олинган ҳолда, иттифоқ парчаланиб кетгунга қадар партиянинг биринчи котиблари маҳаллий миллат вакиллари бўлиб келганлиги аниқланган;
1937-1939 йиллардаги “Катта қирғин” сиёсати ўзбек халқининг атоқли намоёндаларини қатағон қилаётганда Усмон Юсупов аксарият миллий республикалар раҳбарлари каби вазиятни жим туриб кузатишга мажбур бўлган бўлса-да, баъзан ваколати доирасидан четга чиқиб, ўнлаб ўзбек зиёлиларини қатағондан олиб қолишга эришганлиги исботланган;
Иккинчи жаҳон уруши йилларида республикадаги оғир шароитда Усмон Юсуповни раҳбар сифатида фронт майдонларидан завод-фабрикалар билан биргаликда эвакуация қилинган аҳолини озиқ-овқат билан таъминлаш, халқни, армияни очарчилик балосидан сақлаш учун донли экинлар майдонини пахта далалари ҳисобидан кенгайтириш, боғ қатор ораларига буғдой экишда шахсий ташаббус билан чиққанлиги аниқланган;
Республикага Усмон Юсупов раҳбарлик қилган 1937-1950 йилларда нафақат қишлоқ хўжалигига асосланган хом ашё етиштирилиши, шунингдек саноатнинг бир қатор тармоқлари ривожланиши ортидан Чирчиқ, Ангрен, Олмалиқ, Бекобод, Янгийўл каби аҳоли гавжум саноат шаҳарлари вужудга келиб, Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирувчи аграр давлатдан аграр-индустриал республикага айланганлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 1931-1966 йилларда Ўзбекистон ССРдаги ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий жараёнларда Усмон Юсуповни тутган ўрнига оид илмий хулоса ва амалий таклифлардан:
Иккинчи жаҳон уруши арафасида халқ хўжалигида амалга оширилган улкан ишлар, Катта Фарғона каналининг бунёд этилиши, уруш йилларида меҳнаткаш ўзбек халқининг Усмон Юсупов бошчилигида ғалабали меҳнати, фронтдан кўчириб келтирилган турли миллатга мансуб аҳолига инсонпарварлик ёрдами, урушдан сўнг халқ хўжалигини қайта тиклаш йўлида қийинчиликлар бўйича олинган илмий натижалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Oʻzbekiston tarixi” телеканалининг ижтимоий-сиёсий, маданий-маърифий мавзусидаги “Taqdimot” кўрсатувининг сценарийсини тузиш ва тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокампанияси “Oʻzbekiston tarixi” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2020 йил 12 октябрдаги 02-40-952 – сон маълумотномаси). Мазкур кўрсатув орқали жамоатчилик Иккинчи жаҳон уруши йилларида Ўзбекистонда кечган ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий жараёнларда Усмон Юсупов алоҳида ўрин тутганлиги ҳақида батафсил маълумотга эга бўлган;
Ўзбекистон Компартияси Марказий Қўмитаси биринчи котиби лавозимига тайинланган Усмон Юсуповнинг раҳбарлик фаолияти 1937 йилда қатағонлик сиёсатининг янги тўлқини бошланган даврга тўғри келганлиги, совет ҳокимияти томонидан ўтказилган қатағонлик сиёсатида Усмон Юсуповнинг бошқа миллий республика раҳбарлари каби “Учлик” аъзоси сифатида ўзбек халқининг қатағонга учраган фарзандлари устидан уйдирма айбловлар билан йиғилган хужжатларга имзо қўйишга мажбур бўлганлиги, партиянинг Марказдаги олий раҳбарларига қатағон жараёнларини НКВДнинг ҳудудий бўлимларида ўзаро мусобақага айланиб кетганлигини айтгани сингари маълумотлардан музей фондини янги материаллар билан бойитиш, уларни каталоглаштириш, тизимлаштиришда фойдаланилган. (ЎзР ВМ ҳузуридаги Қатағон қурбонлари хотираси давлат музейининг 2021 йил 6 апрелдаги 82/1 – сон маълумотномаси) Ушбу маълумотлар музей экспозицияси тематик режасини ишлаб чиқиш, совет ҳокимияти йилларида Ўзбекистондаги ижтимоий-иқтисодий жараёнлар хусусида янгича тарихий тафаккурни шакллантиришга хизмат қилиб, XX асрнинг 30-йиллардаги коллективлаштириш, қулоқлаштириш, “Катта қирғин” оқибатларини тарихий манбалар асосида янада кенгроқ ёритиш имконини беради.
Совет ҳокимияти томонидан Ўрта Осиёдаги миллий республикалар раҳбарлигига Иккинчи жаҳон урушидан кейинги давргача русийзабон кишилар келинганлиги, фақат Ўзбекистонда раҳбарларнинг ва халқнинг фронт ортидаги меҳнатлари инобатга олинган ҳолда домий равишда партиянинг биринчи котиблари маҳаллий миллат вакиллари бўлиб келганлиги Усмон Юсуповни раҳбар сифатида фронтдан завод-фабрикалар билан биргаликда эвакуация қилинган аҳолини озиқ-овқат билан таъминлаш, халқни, армияни очарчилик балосидан сақлаш учун донли экинлар майдонини пахта далалари ҳисобидан кенгайтириш, боғ қатор ораларига буғдой экишда шахсий ташаббус билан чиққанлиги, шунингдек уруш йиллари ва урушдан кейин саноатнинг бир қатор тармоқлари ривожланиши ортидан Чирчиқ, Ангрен, Олмалиқ, Бекобод, Янгийўл каби аҳоли гавжум саноат шаҳарлари вужудга келиб, Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирувчи аграр давлатдан аграр-индустриал республикага айланган каби маълумотлардан “Шон-шараф” давлат музейи бўлимларини бойитишда фойдаланилган. (ЎзР МВ ҳузуридаги “Шон-Шараф” давлат музейининг 2022 йил 23 майдаги 337 – сон маълумотномаси) Бу маълумотлар музей экспозицияларини янада тўлдириш, ташриф буюрувчиларга Ўзбекистон ҳалқининг Иккинчи жаҳон урушидаги иштироки, Усмон Юсупов бошчилигида фронт ортида амалга оширилган улкан бунёдкорлик ишлари, эвакуация қилиб келтирилган турли миллат вакилларига кўрсатилган юксак инсонпарварлик наъмуналари ҳақида батафсил тасаввурга эга бўлишлари учун хизмат қилади.