Sayt test rejimida ishlamoqda

Абдурахманов Убайдулла Зулфиқоровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон


I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «G.Hirsutum L. ва G.Barbadense L. ғўза навлари кўсакларининг физиологик етилишида янги дефолиантларнинг таъсирини илмий асослаш», 06.01.08 – Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам В2019.3.DSc/Qx143.
Илмий маслаҳатчи: Тешаев Шуҳрат Жўрақулович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Остонақулов Тоштемир Эшимович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Давронов Қахрамонжон Анваржонович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; Шукуров Жамшид Султонович, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ғўза навлари кўсакларининг физиологик етилиши ва уларнинг очилишига, толанинг шаклланишига дефолиантларнинг таъсирини аниқлаш ҳамда мақбул қўллаш муддат ва меъёрларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тола целлюлозаси молекуляр массасининг ортиши билан толадаги кул миқдорининг камайиши (корреляцион боғлиқлик - r=0,894), кўсаклар 20 кунликдан ошганда толанинг шаклланиши ҳисобига унинг намлиги ва кул миқдори пасайиши, толадаги целлюлоза миқдорининг ортиши билан унинг занжирланиш даражасининг ошиб бориши (корреляцион боғлиқлик - r=0,972) ҳамда дефолиантлар таъсирида ғўза барглари тўкилиши билан кўсаклар очилиши орасидаги корреляцион боғлиқликлар (корреляцион боғлиқлик - r=0,868) аниқланган;
ғўзадаги 30-35 кунликкача бўлган кўсакларда дефолиантлар таъсирида целлюлоза миқдори ва унинг занжирланиш даражаси камайиши ҳисобига толанинг технологик сифат кўрсаткичлари пасайиши, кўсаклар 35-40 кунликдан ошганда эса тола целлюлозаси миқдори ва унинг занжирланиш даражаси ошиши, намлиги ҳамда кул миқдори камайиши ҳисобига бундай кўсакларга дефолиантлар салбий таъсир этмаслиги аниқланган;
ўрта толали Султон, ЎзПИТИ-1602, Андижон-37 ғўза навларида кўсаклар 30-40 ва 50-60% очилганда ФанДЕФ дефолианти 7,0 л/га, ФанДЕФ-М дефолианти 6,0 л/га, УзДЕФ-К дефолианти 7,0 л/га, Наврўз ғўза навида кўсаклар 45-50% очилганда “ENTO-DEFOL 540 г/л с.к.” дефолианти 0,200 л/га, С-6541 ва Андижон-36 ғўза навларида кўсаклар 45-50% очилганда Авгурон-экстра дефолианти 0,15-0,10 л/га, Садаф дефолианти 8,0-7,0 л/га, ингичка толали Термиз-202 ғўза навида кўсаклар 40-50% очилганда маҳаллий СуюқХМД ва УзДЕФ дефолиантлари 9,0 л/га меъёрларда қўлланилганда барглар тўкилиши ва кўсаклар очилиши тезлашиб, пахта ҳосилининг ошиши ҳисобига энг мақбул меъёр ва муддатлар эканлиги аниқланган; 
ўрта толали Султон, ЎзПИТИ-1602, Андижон-37 ғўза навларида ФанДЕФ дефолиантини 7,0 л/га, ФанДЕФ-М дефолиантини 6,0 л/га, УзДЕФ-К дефолиантини 7,0 л/га, Наврўз ғўза навида “ENTO-DEFOL 540 г/л с.к.” дефолиантини 0,200 л/га, С-6541 ва Андижон-36 ғўза навларида Авгурон-экстра дефолиантини 0,15-0,10 л/га, Садаф дефолиантини 8,0-7,0 л/га меъёрларда қўлланилганда толанинг технологик хусусиятларига салбий таъсир этмаслиги исботланган;
ўрта толали Султон, ЎзПИТИ-1602, Андижон-37 ғўза навларида ФанДЕФ дефолиантини 7,0 л/га, ФанДЕФ-М дефолиантини 6,0 л/га, УзДЕФ-К дефолиантини 7,0 л/га, Наврўз ғўза навида “ENTO-DEFOL 540 г/л с.к.” дефолиантини 0,200 л/га, С-6541 ва Андижон-36 ғўза навларида Авгурон-экстра дефолиантини 0,15-0,10 л/га, Садаф дефолиантини 8,0-7,0 л/га меъёрларда қўлланилганда биринчи терим салмоғи ва пахта ҳосили ошиши ҳисобига юқори иқтисодий самарадорликка эришилиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ғўза навлари кўсакларининг физиологик етилишини инобатга олган ҳолда дефолиантларни қўллаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
«Ғўза дефолиациясини сифатли ўтказиш бўйича тавсиялар» тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 июндаги 06/020-2622-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома республикада пахта етиштирувчи фермер хўжаликларида ғўзани сифатли дефолиация қилиш ва пахтани машина теримига тайёрлашда дефолиантларнинг меъёр ва муддатларини белгилашда хизмат қилмоқда;
ғўза кўсакларининг физиологик етилишини инобатга олган ҳолда ўрта толали Султон ғўза навида ғўза кўсаклари 30-40 ва 50-60% очилганда, С-6541, Андижон-36 ва Наврўз ғўза навларида 45-50% кўсаклар очилганда Авгурон-экстра, Садаф, ФанДЕФ, ФанДЕФ-М, УзДЕФ, УзДЕФ-К, “ENTO-DEFOL 540 г/л с.к.” дефолиантларининг мақбул қўллаш меъёрлари Тошкент вилоятининг Юқори Чирчиқ, Ўрта Чирчиқ, Бўка ва Чиноз туманлари фермер хўжаликларида 6500 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 июндаги 06/020-2622-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза барглари тўкилиши 90-96% таъминланиб, кўсаклар очилиши 88-94% ни ташкил этиб, юқори рентабеллик даражасига эришиш имконини берган;
ўрта толали Султон ғўза навида ғўза кўсаклари 30-40 ва 50-60% очилганда, С-6541, Андижон-36 ва Андижон-37 ғўза навларида 45-50% кўсаклар очилганда Авгурон-экстра, Садаф, ФанДЕФ, ФанДЕФ-М, УзДЕФ, УзДЕФ-К, “ENTO-DEFOL 540 г/л с.к.” дефолиантларининг мақбул қўллаш меъёрлари Андижон вилоятининг Улуғнор, Асака, Избоскан туманлари фермер хўжаликларида 2400 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 июндаги 06/020-2622-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза барглари тўкилиши 85-93% гача таъминланиб, кўсаклар очилиши 85-97% ни ташкил этиб, рентабеллик даражасини оширишга хизмат қилган;
ўрта толали Султон ғўза навида ғўза кўсаклари 30-40 ва 50-60% очилганда, ингичка толали Термиз202 ғўза навида 40-50% кўсаклар очилганда Авгурон-экстра, ФанДЕФ, ФанДЕФ-М, УзДЕФ, УзДЕФ-К, “ENTO-DEFOL 540 г/л с.к.” ва СуюқХМД дефолиантларининг мақбул қўллаш меъёрлари Сурхондарё вилоятининг Қизириқ, Ангор ва Термиз туманлари фермер хўжаликларида 3900 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 июндаги 06/020-2622-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза барглари тўкилиши 88-95% гача таъминланиб, кўсаклар очилиши 86-96% ни ташкил этиб, ҳосилдорликни ошириш имконини берган.
Авгурон-экстра, ФанДЕФ, ФанДЕФ-М, УзДЕФ, УзДЕФ-К, “ENTO-DEFOL 540 г/л с.к.”, Садаф ва СуюқХМД дефолиантларининг аниқланган мақбул қўллаш меъёр ва муддатлари Тошкент, Андижон ва Сурхондарё вилоятларида жами 12800 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 июндаги 06/020-2622-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза баргларининг тўкилиши таъминланиб, кўсакларининг тезроқ очилиши ҳисобига пахта теримини ўз вақтида ва сифатли ўтказишга, иқтисодий самарадорликни оширишга ҳамда теримни механизациялаштиришга шароит яратиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish