Ibragimov Aziz Baxtiyarovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «p-nitrobenzoy kislotasi va etanolaminlar asosida olingan metal va supramolekulyar komplekslarning sintezi, tuzilishi va biologik faolligi», 02.00.01–Noorganik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.2.PhD/K28.
Ilmiy rahbar: Zakirov Baxtiyor Sabirjanovich, kimyo fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Umumiy va noorganik kimyo instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.27.06.2017.K.01.03.
Rasmiy opponentlar: Kadirova Shaxnoza Abduxalilovna, kimyo fanlari doktori, dotsent; Dalimova Shaxlo Sharipovna, kimyo fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Toshkent farmatsevtika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: p-nitrobenzoy kislotasi (PNBK) va etanolaminlar asosidagi metall va supramolekulyar komplekslarni sintez qilish, ularning tuzilishi va biologik faolliklarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor 12 ta metall va supramolekulyar kompleks sintez qilingan, jumladan 6 ta aralash-ligandli kompleks – misning PNBK va MEA bilan hosil qilgan 2 ta mono- va biyadroli kompleksi hamda turli metallarning PNBK va TEA bilan hosil qilgan 4 ta kompleksi olingan, ularning molekulyar va kristall tuzilishi aniqlangan;
PNBK va TEA asosidagi aralash-ligandli komplekslarning tuzilishi bilan kompleks hosil qilayotgan metall turi o‘rtasida kuchli bog‘lanish mavjudligi isbotlangan;
ilk bor ishqoriy er metallar bilan PNBK asosida koordinatsion polimerlar olingan;
bitta metall kompleksga polimorfizm va ba’zi koordinatsion birikmalar uchun izomorfizm hodisasi xosligi isbotlangan;
aralash-ligandli metall komplekslar tayyorlash orqali biofaollikni sezilarli oshirish mumkinligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
PNBK, MEA va TEA ishtirokida sintez qilingan yangi koordinatsion birikmalarning tuzilishi hamda ularning biologik faolligini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
TEA va PNBK asosidagi aralash-ligandli metall komplekslarining tarkibi va tuzilishi bo‘yicha olingan ma’lumotlardan xorijdagi 3 ta impakt-faktori yuqori ilmiy jurnallarda sintez qilingan kompleks birikmalarning fizik-kimyoviy tahlili uchun foydalanilgan (RSC Advances, 2016, V.6, №2, Journal Impact Factor, IF 3,108; Inorganic Chimica Acta, 2016, V.444, Journal Impact Factor, IF 2,002; Zeitschrift für Kristallographie 2016, V.231, Journal Impact Factor, IF 1,31). Natijada yangi aralash-ligandli komplekslarni sintez qilish va ularning elektron spektri va magnit xossalarini tavsiflash imkonini bergan;
PNBK va etanolaminlar asosida aralash-ligandli metal komplekslarni olish usuli F7-T048 raqamli «Yangi supramolekulyar materiallar olish maqsadida ba’zi biologik faol quyi molekulyar organik moddalarning universal klatratogenlar va mikroelementlar bilan kompleks hosil qilishini hamda ularning membranaga nisbatan faolligini tadqiq qilish» mavzusidagi loyihada ekinlarning o‘sishini tezlashtiradigan bir qator yangi aralash-ligandli kordinatsion birikmalarni sintez qilishda qo‘llanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 13 oktyabrdagi FTA-02-11/870-son ma’lumotnomasi). Natijada ishlab chiqilgan usul o‘simliklarning o‘sishini tezlashtiruvchi preparatlar yaratishga asos bo‘lib xizmat qilgan;
sintez qilingan 12 ta yangi moddaning tuzilishi Angliyadagi xalqaro ma’lumotlar bazasiga kiritilgan (The Cambridge Structural Database, https://www.ccdc.cam. ac.uk/solutions/csd-system/components/csd/). Natijada bazaga kiritilgan yangi moddalar o‘xshash moddalarni sintez qilishda taqdim etilgan ma’lumotlardan foydalanish imkonini bergan.
