Sayt test rejimida ishlamoqda

Музафаров Амрулло Мустафоевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Олтин, уран ишлаб чиқариш ва уларнинг экотизмга техноген таъсири жараёнларида радионуклидлар ва кимёвий элементлар катталиклари ва ўзини тутишини баҳолаш», 11.00.05 – Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.DSc/К79.
Илмий маслаҳатчи: Кулматов Рашит Анорович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент кимё-технология институти, DSc.03/30.12.2019.K/T.04.02.
Расмий оппонентлар: Шарипов Хасан Турабович, кимё фанлари доктори, профессор; Мухамедов Қобилжон Гафурович, техника фанлари доктори; Қурбонов Бахтиёр Ибрагимович, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: олтин, уран ишлаб чиқариш ва уларнинг экотизмга техноген таъсири жараёнларида радионуклидлар ва кимёвий элементлар катталиклари ва ўзини тутишини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ишчи ходимларни зарарли ионлаштирувчи нурланиш таъсиридан ҳимоялаш мақсадида ион алмашувчи смолаларда олтин ва аралашма элементларни - 197Au(n,n’γ)197mAu реакцияси бўйича ва кимёвий элементларни техноген, табиий ва репер келиб чиқишини аниқлаш учун олтин саноати чиқиндилари омбори (хвостохранилища) тупроқларида - As, Sc, Fe, Co, Ni, Rb, Ag, Sb, Cs, Ce, Eu, Tb, Lu, Hf, Hg, La, Sm, W, Au, U - элементларни аниқлашнинг инструментал нейтрон-активлаштириш таҳлил - ИНАТ услубияти ишлаб чиқилган; 
U3O8 ва уран химконцентрати маҳсулотларида уран изотопларини - 234U, 235U, 238U альфа-спектрометрик усулда идентификациялаш асосида 234U изотопи масса миқдорининг мувозанатдаги - 53,41 мкг/г ўрнига 73 мкг/г гача бўлиши топилган ва уран 234U/238U изотоплари орасидаги радиоактивлик мувозанат коэффицентининг Крр=1,37гача бузилиши уран махсулотлари сақланадиган жойлардаги радиацион фоннинг ошиб кетиши сабаби эканлиги асосланган; 
уран 234U/238U изотоплари орасидаги радиоактивлик мувозанат коэффицентининг-Крр бузилиши уранни танлаб эритишда қўлланиладиган геотехнолик услубга боғлиқлиги ва ASTM-967-08 халқаро талаби бўйича 234U изотопи чегаравий масса улушига жавоб берадиган уран тайёр махсулотини - U3O8 олишга имкон берувчи механизми аниқланган;
олтин ва уран ишлаб чиқариш жараёнларининг экотизмга таъсири катталикларини кўрсатувчи - Sc, Cr, Co, Zn, Se, Ag, Sb, Au, Fe, Ce, Eu элементлари мавжуд бўлиш формаларини тешиклари диаметри 0,16-0,20 мкм бўлган ядро фильтрларидан фойдаланиб, аниқлашнинг электродиализ усули ва ер ости сувларидаги - U238, Th230, Ra226, Rn222, Bi214, Pb214, Po210 радионуклидлар солиштирма активлигини аниқлашнинг радиометрик усули ишлаб чиқилган;
ядро фильтрларида йиғилган аэрозоллар солиштирма йиғинди активлигининг оксид - чала оксидни тоблаш цехи ҳавосидаги уран концентрациясияга ва 222Rn ҳажмий активлиги қийматининг уран отваллари, саноат чиқиндилари омборлари ва уранни ер остида танлаб эритиш майдонлари тупроқларидан чиқаётган радон оқими зичлигига боғлиқлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Олтин, уран ишлаб чиқариш ва уларнинг экотизимга техноген таъсири жараёнларида кимёвий элементлар ва радионуклидларнинг катталиклари ва ўзини тутишини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
U3O8 ва уран химконцентрати маҳсулотларида уран изотопларини - 234U, 235U, 238U идентификациялашнинг альфа-спектрометрик усули Навоий кон-металлургия комбинатида амалиётга жорий этилган (Навоий кон-металлургия комбинати Давлат корхонасининг 2022 йил, 10 сентябрдаги №02-06-07/8833 –сон маълумотномаси); Натижада 0,005% дан 0,002% гача аниқликда уран изотопларини - 234U, 235U, 238U идентификациялаш имконини берган;
табиий сувларда ва саноат оқава сувларида - 238U, 234U, 235U, 230Th, 226Ra радионуклидларни аниқлашнинг радиометрик усули ва анион - Cl-, NO2-, NO3-, СО32-, HCO3-, SO42- ва катион - Ca+, Mg+, Na++K+, Fe3+, NH4 ларни аниқлашнинг фотокалориметрик усуллари Навоий кон-металлургия комбинатида амалиётга жорий этилган (Навои кон-металлургия комбинати Давлат корхонасининг 2022 йил, 10 сентябрдаги №02-06-07/8833-сон маълумотномаси). Натижада, атроф муҳитга чиқариб юборилаётган радионуклидларни баҳолаш имконини берган; 
238U, 234U, 235U, 230Th, 226Ra – радионуклидлар билан ифлосланган тупроқларни табиий тупроқлар учун ўрнатилган – 1200 Бк/кг йиғинди солиштирма эффектив активлик қийматигача рекультивация ўтказиш усули Навоий кон-металлургия комбинатида амалиётга жорий этилган (Навои кон-металлургия комбинати Давлат корхонасининг 2022 йил 10 сентябрдаги №02-06-07/8833-сон маълумотномаси). Натижада, тупроқ таркибидаги  зарарли радиактив радионуклидларни баҳолаш имконини берган. 

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish