Садуллаев Санжарбек Мадияровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қовун генофондни сақлаш, экспортбоп навларини ажратиш ҳамда етиштиришнинг айрим технологияси элементларини такомиллаштириш (Хоразм вилояти шароитида)”, 06.01.06 - Сабзавотчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.PhD/Qx263.
Илмий раҳбар: Низомов Рустам Ахролович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01 (Бир марталик ИК).
Расмий оппонентлар: Остонақулов Тоштемир Эшимович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Рустамов Абдумалик Саттарович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қовуннинг қадимий, маҳаллий нав намуналарини қайта тиклаш, генофондини сақлаш, истиқболли ва экспортбоп навларини танлаш ҳамда етиштириш технологиясининг айрим элементларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Хоразмвилояти шароитидақовуннинг қадимий маҳаллий нав намуналари коллекциясини ўрганиш асосида қадимий навлар қайта тикланган ва 125 та нав намунанинг унувчанлигиюқорибўлган уруғлари 600 граммдан 1045 граммгача бўлган миқдорда генофондгасақлаш учун аниқланган;
қовун нав намуналари орасида Зргулоби, Оқ новвот ва Қариқиз навларининг кенг тарқалган ун шудринг касаллигига чидамли, товарбоп сифатлари ва ҳосилдорлиги юқорилиги(мос ҳолда 35,7; 34,7 ва 35,3 т/га) ҳамда экспортбоп навлар сифатида танланган;
қовуннинг истиқболли эртапишар навларини етиштиришда апрель ойининг иккинчи ўн кунлиги, ўртапишар – май ойининг биринчи ўн кунлиги ва кечпишар навларини май ойининг учинчи ўн кунлигида экишнинг мақбуллиги исботланган, бунда ҳосилдорлик 34,7-35,7 т/га гача етиши асосланган;
суғорилмайдиган шароитларда қовун етиштиришда минерал ўғитлар билан бирга гидрогель полимерини гектарига 12 кг меъёрида қўллаш ҳосилдорликни 21% гача ошганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Хоразм вилояти шароитида қовун генофондини сақлаш, экспортбоп навларни ажратиш ҳамда етиштириш технологиясининг айрим элементларини такомиллаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқотлар асосида:
сабзавотчилик ва полизчиликка ихтисослашган деҳқон ва фермер хўжаликлари учун «Қовун навларини етиштириш техналогиясига оид тавсиялар» ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 30 апрель 2021 йилдаги 02/029-1878-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома фермер ва аҳоли томорқа хўжаликларида қовундан юқори ҳосил олишда амалий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
қовун генофондини қайта тиклаш ишланмаси Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институтининг Хоразм илмий тажриба станциясида 32 гектар майдонда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 30 апрель 2021 йилдаги 02/029-1878-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ўрганилган 125 та нав намунанинг генофонд учун уруғи олинган ҳамда юқори ҳосилдор, ун шудринг касаллигига чидамли, экспортбоп Тарнак, Хандалак, Гурвак, Кўк мағиз, Нон гўшт, Жийда гули Заргулоби, Оқ-новвот, Қари қиз, Амударё, Саҳоват, Гулобий Хоразмий навлари ва Гандимён (Л-Ойбек) линияси ажратилган. Ўрганилган навларнинг рентабеллиги эртапишар навларда 131,7%, ўртапишар – 133,0% ва кечпишар навларда 129,2% ни ташкил этган;
экиш муддатларининг қовун навлари ҳосилдорлигига таъсири ишланмаси Хоразм вилояти Хива туманидаги «Ахмаджон Матяқубов» фермер хўжалигида 10 гектар, «Даврон» фермер хўжалигида 10 гектар, «Хива Хурмат» фермер хўжалигида 10 гектар, жами 30 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 30 апрель 2021 йилдаги 02/029-1878-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида эртапишар қовун навларини май ойининг биринчи ўн кунлигида экилганда 9090,0-18340,0 минг сўм, ўртапишар навларни май ойининг иккинчи ўн кунлигида экилганда 19360,0-20285,0 минг сўм, кечпишар навларни июн ойининг биринчи ўн кунлигида экилганда 17100,0-18447,0 минг сўм соф даромад олинган. Рентабеллик мос ҳолда 102,0-189,9; 132,2-137,9 ва 124,6-125,3% ни ташкил этган;
қовуннинг тезпишар, серҳосил, Хоразм вилояти тупроқ-иқлим шароитига мос «Гандимиён» нави яратилган ва Интелектуал мулк агентлигига топширилган (Интелектуал мулк агентлигининг 2020 йилдаги NAP 2020 0068-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида дастлабки нав синовида ушбу нав юқори, яъни гектаридан 42,4 тонна ҳосил берган.