Boymirzaev Azamat Solievichning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Suvda eruvchan polimerlar eksklyuziv suyuqlik xromatografiyasi», 02.00.06–Yuqori molekulyar birikmalar (kimyo fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.DSc/K10.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Namangan muhandislik-texnologiya instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti, DSc.27.06.2017.FM/K/T.36.01.

Rasmiy opponentlar: Ro‘zimuradov Olim Narbekovich, kimyo fanlari doktori; Krasikov Valeriy Dmitrievich, kimyo fanlari doktori; Karimov Aminjon Karimovich, kimyo fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston Milliy universiteti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: suvda eruvchan polimerlar molekulyar-massaviy parametrlarini aniqlash uchun eksklyuziv suyuqlik xromatografiyasida Benuaning universal kalibrlash  prinsipini o‘rnatish, elektrostatik va polielektrolit effektlarni xromatografik sistema parametrlariga ta’sirini aniqlashdan  iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk marotaba ion eksklyuziya va polielektrolit bo‘rtish effektlarini xromatografik sistema parametrlarini o‘zgarishiga bog‘liqligi batafsil aniqlangan, makroporali shishaning g‘ovaklari ichki yuzasidagi ikkilangan elektr qatlamining Debay radiusi aniqlangan;

poliakril kislotasining metanolda, polistirolning toluolda, poli -N-vinilpirrolidonning dimetilformamiddagi eritmalari uchun silanizatsiyalangan makroporali shisha sorbentida Benuaning universal kalibrlash prinsipini bajarilishi asoslangan;

poliakril kislotasining molekulyar-massaviy taqsimlanishini suvda va organik erituvchilarda modifikatsiyalangan hamda modifikatsiyalanmagan sorbentlarni ishlatgan holda eksklyuziv xromatografiya tahlilni bajarilish sharoitlari isbotlangan;

sellyulozaning suvda eruvchan oddiy va murakkab efirlari hosilalari, shuningdek  geteropolisaxaridlar asosida tayyorlangan polimer-metall nanobiokompozitlari molekulyar-massaviy parametrlarini aniqlashning ikki va uch detektorli eksklyuziv xromatografiyani olib borish sharoitlari isbotlangan;

suvli erituvchida arabinogalaktan, galaktoglyukomannan va ksilanni zaryadlangan va neytral fraksiyalarga ajratishning xromatografik tahlil sharoitlari aniqlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:

Eksklyuziv xromatografiya usulini suvda eruvchan polimerlarga ishlatilish sohalarini tadqiq qilish natijalari asosida:

eksklyuziv xromatografiya natriy karboksimetilsellyulozaning polimerlanish darajasini tezkor usulda tahlil qilish va aniqlash  uchun «Karbonam» MChJ amaliyotida joriy etilgan («O‘zbekneftegaz» AJning 2017 yil 17 oktyabrdagi 12-2-152-son ma’lumotnomasi). Natijada KMSning o‘rtacha molekulyar massasi va polidisperslik darajasini aniqlashning tezkor usulini sanoatda joriy etish imkonini bergan;

polielektrolitlarni modifikatsiyalash jarayoni uchun eksklyuziv xromatografiya Germaniyaning Braunshvayg texnika universiteti Makromolekulalar kimyosi institutida suvda eruvchan sintetik va tabiiy polimerlarni sintezi va modifikatsiyasini nazorat qilish ilmiy tadqiqotlariga joriy etilgan (Braunshvayg Texnika universitetining 2017 yil 11 sentyabrdagi ma’lumotnomasi). Natijada polielektrolitlar, sul`fat sellyuloza va pektinni molekulyar-massaviy parametrlarini aniqlash imkonini bergan;

polisaxaridlarni modifikatsiyalash jarayoni uchun eksklyuziv xromatografiya FA-F6-T097 raqamli «Nishon organlar uchun yangi dorivor vositalar olish maqsadida modifikatsiyalangan polisaxaridlar sintezi va ularni biologik funksiyalari» mavzusidagi loyihada sellyuloza hosila-lari, pektin, guarni molekulyar-massaviy taqsimlanish xarakteristikalarini aniqlashga qo‘llanilgan (Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 15 sentyabrdagi FTA-02-11/661-son ma’lumotnomasi). Natijada suvda eruvchan sellyuloza hosilalari, pektin va guarni molekulyar-massaviy taqsimlanishini aniqlashning tezkor va samarali uslubini joriy etish imkonini bergan.