Сафарова Умида Алиаскаровнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Замонавий француз тилида контаминациянинг структур-семантик аспектлари», 10.00.04 - Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2. DSc/Fil75.
Илмий раҳбар: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Садуллаева Нилуфар Азимовна, филология фанлари доктори, доцент; Якубов Жамолиддин Абдувалиевич, филология фанлари доктори, профессор, Носиров Абдурахим Абдимуталипович, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади замонавий француз тилининг сўз ва фразеологик сўзларнинг ясалиши тизимида контаминациянинг ўрнини ҳамда ўрганилаётган тилнинг контаминацияланган лексик ва фразеологик бирликларининг тизимли-семантик жиҳатларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
француз тилида контаминациянинг ўзига хос хусусиятининг бирламчи таркибий қисмларнинг редукцияси ва уларнинг ўзаро қўшилишининг бир марталик икки томонлама деривацион жараёни натижасида шаклий мазмунга эга бирликнинг яратилишини ўз ичига олиши далилланган;
контаминацияланган сўзнинг таркибий қисмларининг унинг ўзгармаган товуш таркибидан график жиҳатдан ажратиб кўрсатиш усуллари ҳамда бу жараёнга учраган бирламчи бирликларнинг товуш ўхшашликлари билан мавжудлиги бўлган ҳолатда вужудга келувчи фонетик ўзгаришларнинг ўзига хос кўринишлари асосланган;
контаминацияланган фразеологик бирликлар ясалишининг коммуникантларнинг онгли прагматик ва кам ҳолларда номинатив-прагматик фаолияти, она тилида сўзлашувчиларнинг ўз фикрлари ва ҳиссиётларини етказишдаги эътиборсизлиги, муаллифларнинг нутқ шаклларини алоҳида фразеологик бирликларини нотўғри билиши оғзаки-бадиий, газета-публицистик матнларда ва кундалик услубларда янги контаминацияланган фразеологик бирликларнинг имтиёзли пайдо бўлиши ва қўлланилишини белгилаб бериши каби экстралингвистик сабаблари исботланган;
француз тилида контаминацияланган фразеологик бирликларнинг бирламчи кўринишларининг алоҳида компонентлари, бошқа бир асосий фразеологизмнинг лексик таркибини кенгайтирадиган муайян бирликларнинг алоҳида қисмлари, яхлит таркибли бирламчи фразеологик ўзгаришларнинг шакллари каби кўринишлари асосланган;
француз тилида контаминацияланган фразеологизмларнинг бирламчи бирликларининг денотатив-муҳим мазмунига нисбатан янги бўлиши, илк маънолардан бирининг ёки иккаласининг коннотатив жиҳатдан ўзгартирилган варианти бўлиши ҳамда бир ёки бир нечта асосий фразеологик бирликларнинг маъноси жиҳатдан ҳеч қандай фарқ қилмаслиги мумкинлиги исботланган;
окказионал контаминацияланган бирликларнинг оғзаки нутқ доирасида пайдо бўлиши ва воқеликнинг долзарб ҳодисаларини акс эттириши каби экстралингвистик омиллари ҳамда шаклларининг қисқалиги билан фарқланиши, фразеологик контаминациянинг бирламчи ва иккиламчи моделлари ҳамда сермаҳсул фразеологик тузилмалар асосида шаклланиши, коннотатив жиҳатдан ўзгартирилиши, янги маънони моддийлаштириши ва кенг омма тилига генетик жиҳатдан боғланиши каби интралингвистик омиллари далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Француз тилининг контаминацияланган бирликларини аниқлаш, тавсифлаш ва таснифлаш ҳамда уларнинг тилдаги асосий функцияларини таснифлаш жараёнида олинган назарий ишланмалар ва амалий натижалар асосида:
француз тилида контаминациянинг ўзига хос хусусиятининг бирламчи таркибий қисмларнинг редукцияси ва уларнинг ўзаро қўшилишининг бир марталик икки томонлама деривацион жараёни натижасида шаклий мазмунга эга бирликнинг яратилишини ўз ичига олиши ҳамда контаминацияланган сўзнинг таркибий қисмларининг унинг ўзгармаган товуш таркибидан график жиҳатдан ажратиб кўрсатиш усуллари ҳамда бу жараёнга учраган бирламчи бирликларнинг товуш ўхшашликлари билан мавжудлиги бўлган ҳолатда вужудга келувчи фонетик ўзгаришларнинг ўзига хос кўринишларига оид хулосалардан ИОТ-2012-1-32 “Филология ва Таржимонлик йўналишида мутахассислар тайёрлайдиган олий ўқув юртлари талабалари учун “Таржима назарияси ва амалиёти” фанидан дарслик ва ўқув-услубий мажмуа яратиш” мавзусидаги  инновацион илмий-тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд Давлат чет тиллар институтининг 17 январ 2022 йилдаги 69/30.03.01-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқот материали контаминацияланган сўзнинг таркибий қисмларини унинг ўзгармаган товуш таркиби билан график жиҳатдан ажратиб кўрсатиш усулларини батафсил аниқлаш ва таҳлил қилиш имконини берди, оғзаки ва ёзма мулоқотда контаминацияланган бирликларнинг пайдо бўлиш сабаблари аниқланган;
француз тилида контаминацияланган фразеологик бирликларнинг бирламчи кўринишларининг алоҳида компонентлари, бошқа бир асосий фразеологизмнинг лексик таркибини кенгайтирадиган муайян бирликларнинг алоҳида қисмлари, яхлит таркибли бирламчи фразеологик ўзгаришларнинг шакллари каби кўринишларига оид хулосалардан ЁA-1-06 “Профессионал таржимонлар тайёрлаш сифатини назорат қилишни ташкил етишга ваколатли ёндашув” фундаментал илмий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий университетининг 2019 йил 21 октябрдаги 04/11-6063-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқот натижалари лексик, фразеологик, морфологик ва синтактик контаминацияланган бирликларни тўғри таржима қилишга ва контаминацияланган бирликларда товуш ўхшашлиги мавжуд бўлган ҳолда фонетик ўзгаришларнинг қонуниятларини ўрнатишга ёрдам берган;
француз тилида контаминацияланган фразеологизмларнинг бирламчи бирликларининг денотатив-муҳим мазмунига нисбатан янги бўлиши, илк маънолардан бирининг ёки иккаласининг коннотатив жиҳатдан ўзгартирилган варианти бўлиши ҳамда бир ёки бир нечта асосий фразеологик бирликларнинг маъноси жиҳатдан ҳеч қандай фарқ қилмаслиги мумкинлигига оид хулосалардан Alliance Français de Tachkent томонидан ўқитувчилар учун ташкил этилган тренингда фойдаланилган (Тошкент-Француз Алянсининг 2019 йил 13 мартдаги маълумотномаси). Натижада, тадқиқот натижаларини қўллаш лексикани ўргатиш методикасини такомиллаштиришга ёрдам берди, хусусан, оғзаки ва ёзма мулоқот шароитида француз тилининг контаминацияланган бирликларнинг пайдо бўлиш сабаблари кўрсатиб ўтилган;
окказионал контаминацияланган бирликларнинг оғзаки нутқ доирасида пайдо бўлиши ва воқеликнинг долзарб ҳодисаларини акс эттириши каби экстралингвистик омиллари ҳамда шаклларининг қисқалиги билан фарқланиши, фразеологик контаминациянинг бирламчи ва иккиламчи моделлари ҳамда сермаҳсул фразеологик тузилмалар асосида шаклланиши, коннотатив жиҳатдан ўзгартирилиши, янги маънони моддийлаштириши ва кенг омма тилига генетик жиҳатдан боғланиши каби интралингвистик  омилларига оид хулосалалардан  И-204-4-5 “Инглиз тилининг махсус фанлари бўйича ахборот-коммуникацион технологияларига асосланган виртуал ресурсларни яратиш ва уларни ўқув жараёнига тадбиқ қилиш” инновацион лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Самарқанд Давлат чет тиллар институтининг 16 декабр 2019 йилдаги 2180/30.03.01-сон маълумотномаси). Натижада, окказионал контаминацияланган бирликларнинг вазифаларини ёритиш ва анъанавий фразеологизмларни аниқлаш мезонларини аниқлаштириш имконини берган;
контаминацияланган фразеологик бирликлар ясалишининг коммуникантларнинг онгли прагматик ва кам ҳолларда номинатив-прагматик фаолияти, она тилида сўзлашувчиларнинг ўз фикрлари ва ҳиссиётларини етказишдаги эътиборсизлиги, муаллифларнинг нутқ шаклларини алоҳида фразеологик бирликларини нотўғри билиши оғзаки-бадиий, газета-публицистик матнларда ва кундалик услубларда янги контаминацияланган фразеологик бирликларнинг имтиёзли пайдо бўлиши ва қўлланилишини белгилаб бериши каби экстралингвистик сабабларига оид хулосалардан Самарқанд вилояти радиосининг “Талим ва тараққиёт” дастурини тайёрлаш сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилояти телерадиокомпаниясининг 18 март 2020 йилдаги 09-02/122-сон маълумотномаси). Натижада, лингвистик адабиётда тил тизимида сўз ясалиши, ўрни ва мақомининг шаклланиш муаммоларини ўрганишда, янги лексик ва фразеологик бирликларни яратишнинг ҳар бир усулининг ўзига хос хусусиятларини аниқлашда муҳим ўрин тутиши аниқланган.