Жабборова Дилфуза Пушкиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Гидропоника шароитида соя ўсимлигининг физиологик ва симбиотик хусусиятлари», 03.00.07–Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.PhD/В23.
Илмий раҳбар: Давранов Кахрамон, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти ва Ўзбекистон Миллий университети, DSc.29.08.2017.В.53.01.
Расмий оппонентлар: Сафаров Каримджон, биология фанлари доктори, профессор; Мавлянова Равза Фазлиддиновна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: гидропоника шароитида соя ўсимлигининг морфофизиологик хусусиятлари ҳамда ризобактериялар билан симбиотик алоқасига озуқа муҳитлари таъсирини аниқлаш ва гидропоникада соя етиштириш агротехнологияси учун самарали озуқа муҳитини танлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гидропоника шароитида натрий хлорид (NaCl) тузи эритмасининг 50 мМ ва 75 мМ концентрацияли озуқа муҳитларида соянинг илдиз узунлиги, юзаси, диаметри, ҳажми, илдиз эгаллаган майдон ва тугунаклар сонини пасайтириши исботланган;
илк маротаба гидропоника шароитидаги шўрлантирилган озуқа муҳитида соя илдизига B.japonicum USDA110 ва P.putida TSAU1 бактериялари аралашмаси билан ишлов берилганда илдиз тизимининг яхши ривожланиши, тугунак ҳосил бўлишининг жадаллашиши, ўсимликдаги N, P ҳамда баргидаги хлорофилл ва протеин миқдорининг ошиши, Bradyrhizobium билан симбиотик алоқаси яхшиланиши ва ўсимликни шўрланишга чидамлилиги ошиши аниқланган;
гидропоника шароитидаги юқори миқдорда P (N 3000 µмол ва P 250 µмол; N 300 µмол ва P 250 µмол) сақлаган озуқа муҳитлари соянинг морфологик ва физиологик хусусиятларига ижобий таъсир этиши асосида соя илдиз узунлиги, диаметри, ҳажми, илдиз эгаллаган майдони, ўсимликдаги P, баргдаги протеин ва хлорофилл миқдори ошганлиги асосланган;
илк бор кам миқдорда N ва юқори миқдорда P сақлаган озуқа муҳитида соя илдизига B.japonicum USDA110 ва P.putida TSAU1 бактериялари билан ишлов берилганда соянинг тугунак ҳосил қилишини кучайтириши, илдиз кўрсаткичларини ошириши, баргидаги протеин ҳамда ўсимликдаги N ва P миқдорларини оширишига самарали таъсир этиши очиб берилган;
илк бор кам миқдорда N ва юқори миқдорда P сақлаган озуқа муҳитида B.japonicum USDA110 билан P.putida TSAU1 штаммларининг аралашмаси билан ишлов берилганда соя илдизи узунлиги ва юзасида кучли ижобий, илдиз майдони ва диаметри ўртасида ўртача ижобий корреляцион боғлиқлик борлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Гидропоника шароитида соя ўсимлигининг физиологик ва симбиотик хусусиятларини тадқиқ қилиш бўйича олинган натижалар асосида:
гидропоника шароитида шўрланишнинг соя ўсимлигининг физиологик ва симбиотик хусусиятларига таъсирини аниқлаш бўйича олинган натижалар 10 дан ортиқ хориждаги импакт-фактори (ResearchGate, Web of Science) юқори илмий журналларда ўсимлик навларининг шўрланишга чидамлилигини аниқлаш, сунъий озуқа муҳитларини ўсимлик илдиз тизимининг морфофизиологик ва симбиотик хусусиятларини таҳлили учун фойдаланилган (Plant Soil, 2016, V.405, №40, ResearchGate, IF 3,42; Front Microbiol, 2016, Vol.7, №1, Web of Science, IF 4,07; Plant Soil, 2017, V. 416, №40, ResearchGate, IF 3,42; Russian Journal of Plant Physiology, 2017, Vol.64, №40, ResearchGate, IF 0,77; Applied Microbiology and Biotechnology, 2016, Vol.100, №40, ResearchGate, IF 3,81). Натижалар соянинг тупроқ шўрланишига чидамлилигини аниқлаш, ўсимлик илдиз тизимининг ризобактериялари билан алоқасини баҳолаш, сунъий озуқа муҳитларининг ўсимликларга таъсирини асослаш имконини берган;
гидропоника шароитида соянинг ўсиши ва физиологик жараёнларига шўрлантирилган озуқа муҳитларининг таъсирини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар 31500225 рақамли “Қурғоқчиликка чидамлиликнинг молекуляр механизмлари” мавзусидаги лойиҳада соя навларининг шўрланишга чидамлилигини баҳолашда фойдаланилган (Хитой Қишлоқ хўжалиги фанлари академиясининг 2017 йил 20 октябрдаги маълумотномаси). Илмий натижа шўрлантирилган озуқа муҳитларининг соя навларини физиологик ва биокимёвий кўрсаткичларига таъсирини аниқлаш ва шўрга чидамлилигини баҳолаш имконини берган;
гидропоника шароитида соянинг ўсишига турли озуқа муҳитларининг таъсирини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар PSFAISLPIP-BZU рақамли “Турли ҳарорат ва намлик даражаларининг Bt.cruciferous ўсимлигининг селекциясига ва Plutellaxylostellaҳашаротга чидамлилигини ривожланишига таъсири” мавзусидаги лойиҳада шўрлантирилган озуқа муҳитларидан Bt.cruciferous ўсимлиги навларининг шўрланишга чидамлилигини баҳолашда фойдаланилган (Бахауддин Закария университетининг 2017 йил 17 октябрдаги маълумотномаси). Илмий натижа шўрлантирилган озуқа муҳитлари Bt. Cruciferous навининг чидамлилигини аниқлаш имконини берган.
