Turgunov Mirabdulla Dexkanovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiya himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi):
«O‘zbekiston florasidagi Iridaceae oilasi ayrim turlarining bioekologik xususiyatlari», 03.00.05–Botanika (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.2.PhD/B60.
Ilmiy rahbar: Pechenisin Vladimir Petrovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Botanika instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Botanika instituti va O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.27.06.2017.B.39.01.
Rasmiy opponentlar: Butnik Antonina Anatol`evna, biologiya fanlari doktori, professor; Belolipov Igor` Vladimirovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Jizzax davlat pedagogika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: O‘zbekiston florasidagi Iridaceae oilasi turlarining tabiiy va introduksiya sharoitida biomorfologik belgilarni aniqlash, reproduktiv strategiyasini asoslash va reintroduksiya usullarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Juno turkumi turlari frondoz, Iris turkumi turlari, Gladiolus italicus va Moraea sisirynchium esa brakteoz gulpoyaga egaligi aniqlangan;
Gladiolus italicus, Moraea sisyrinsium va Juno turlarining generativ o‘simliklari yashovchanligidan qat’i nazar doimiy yuqori barglar soniga egaligi asoslangan;
o‘simliklarning bahorgi yashil, yozgi va majburiy yozgi tinim davriga ega, yozgi tinim davriga ega bo‘lmagan fenoritmotipik guruhlari aniqlangan;
o‘simliklarning hayotchanligi ortib borishi bilan vegetativ va generativ sohalarda ro‘y beradigan o‘zgarishlar isbotlangan;
Juno turlarining generativ strategiyasi GL-tipidaligi aniqlangan va uning ekologik moslashuvchanligidagi o‘rni ochib berilgan;
Juno turlari misolida iqlimlashtirishda bosqichma-bosqich ro‘y beradigan o‘zgarishlar jadalligi, tabiiy va introduksiya sharoitida ekologik omillarning muvofiq kelishi bilan isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
O‘zbekiston florasining Iridaceae oilasiga mansub turlari bioekologik xususiyatlarini tadqiq qilishdan olingan natijalar asosida:
Iridaceae oilasi turlarining fenologiyasi va biometriyasiga doir ma’lumotlar “Letopis` Prirodi Evrazii” loyihasida iqlim o‘zgarishi sharoitida turlar populyasiyalarini baholashda foydalanilgan (Xel`sinki universitetining (Finlandiya) 2017 yil 27 sentyabrdagi ma’lumotnomasi). Natijada Iridaceae oilasi turlari populyasiyalari holatini monitoring qilish va muhofaza chora-tadbirlarini ishlab chiqish imkonini bergan.
Iris stolonifera, I. korolkowii, I, sogdiana va I. albertii turlari Toshkent shahar hokimligi Obodonlashtirish bosh boshqarmasi amaliyotiga joriy qilingan (Toshkent shahar hokimligi Obodonlashtirish bosh boshqarmasining 2017 yil 26 oktyabrdagi 8-5/2064-son ma’lumotnomasi). Natijada noqulay iqlim sharoitlarida turlarni boshqa gibrid forma va navlarga nisbatan ko‘kalamzorlashtirishda foydalanish samaradorligini oshirish imkonini bergan;
Iris austrotschatkalica, I. orchioides, I. maracandica turlarining morfologik xususiyatlari, biometrik ko‘rsatkichlari, ularni identifikatsiyalash uchun xizmat qiluvchi belgilari bo‘yicha olingan natijalar F5-FA-0-64792 raqamli “O‘zbekiston yuksak o‘simliklarining tabiiy florasi. Qirqbo‘g‘imtoifalar (Equisetophyta), birpallalilar (Monocotyledones)” fundamental loyihacida Iridaceae oilasi turlarini qiyosiy taksonomik tahlil qilishda foydalanilgan (Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 2 noyabrdagi FTA-02-11/1002-son ma’lumotnomasi). Natijada fan uchun yangi Iris austrotschatkalica Tojibaev, F.Karim. et Turgunov turlarini aniqlash imkonini bergan.
