Йўлдашева Халида Қўзиевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек тарихий романларининг социолингвистик тадқиқи», 10.00.01–Ўзбек тили.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Fil118.

Илмий раҳбар: Қурбанова Мухаббат Матякубовна, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети,  DSc.27.06.2017.Fil.19.01.

Расмий оппонентлар: Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, профессор; Усмонова Шоира Рустамовна, филология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот номи: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек тарихий романларининг социолингвистик хусусиятларини очиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

тарихий романларда нутқнинг социал хосланиши тарихий давр ва муҳит каби ижтимоий омиллар воситасида очиб берилган;

нутқ социал хосланишининг миллий-маданий хусусиятлари мақол, ибора, этнографизмлар асосида исботланган;

нутқнинг хосланишида нутқ вазияти, нутқ шароити каби прагматик омилларнинг ўрни белгиланган;

нутқнинг коммуникант характер-хусусиятига кўра хосланиши нутқий этикетлар, вульгаризмлар, қарғиш сўзлар воситасида исботланган;

нутқнинг социал хосланишида коммуникантлар ижтимоий мақомининг таъсири масаласи мурожаат шакллари ва новербал воситалар асосида очиб берилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Ўзбек тарихий романларининг социолингвистик тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:

ўзбек тарихий романларини тил ва жамият муштараклиги тамойили асосида ўрганиш, нутқнинг социал хосланишининг миллий маданий хусусиятлари ва прагматик омилларнинг нутқнинг хосланишига таъсири, нутқнинг сўзловчи характер-хусусияти нуқтаи назаридан хосланиши каби масалалардан А-1-61 рақамли «Кўриш имконияти чекланган талабалар учун тилшунослик фанлари бўйича аудиокитоб таъминотини яратиш» мавзусидаги амалий лойиҳа доирасидаги ўқув қўлланма, услубий кўрсатмалар ва уларнинг аудиокитоб шаклидаги нусхаларини тайёрлашда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 20 октябрдаги 89-03-2472-сон маълумотномаси). Натижада диссертацияда келтирилган далиллар, таҳлил натижалари бадиий матннинг социолингвистик хусусиятларини очиб беришда ижобий самара берган;

тил ва жамият, тил ва социум, лисоний бирликларнинг социолингвистик хусусиятлари, нутқнинг ижтимоий омиллар таъсирида хосланиши, нутқнинг гендер хусусиятлари каби масалалардан ИТД-1-57 рақамли «Ўзбек тилининг татбиқий йўналишларини амалга оширишнинг дастурини ишлаб чиқиш» амалий лойиҳасида назарий манба сифатида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 3 ноябрдаги 89-03-2673-сон маълумотномаси). Илмий натижалар нутқнинг социолингвистик, гендер хусусиятларини очиб бериш имконини берган.

Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Madaniyat va ma’rifat» телеканалининг «Бир асар таҳлили» кўрсатувининг «Навоий» романи таҳлилига бағишланган сонида романнинг тил хусусиятлари, ундаги персонажлар нутқининг ўзига хос томонлари, романдаги давр руҳини ифодаловчи тил бирликлари каби масалаларни ёритишда, «Бу китобни ўқидингизми?» телелойиҳасини тайёрлашда П.Қодиров тарихий романларининг тил хусусиятлари, жумладан, ҳазратим, бегим, пирим, устод каби давр билан боғлиқ мурожаат шакллари ҳақидаги маълумотларни беришда, «Тил зийнати» кўрсатувида ўзбек тилининг бой имкониятлари, тарихий романларда давр, муҳитни ифодалашда тил бирликларнинг ўзига хос ўрнини кўрсатишда диссертация натижаларидан фойдаланилан (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Madaniyat va ma’rifat» телеканалининг 2017 йил 26 октябрдаги 01-17/779-сон маълумотномаси). Натижада айни кўрсатувларнинг илмий-оммабоплиги таъминланган ва янги манбалар билан бойиган.