Пўлатов Муҳиддин Эгамбердиевичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Интеллектуал капитал ҳисоби ва аудити методологиясини такомиллаштириш», 08.00.08–Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит (иқтисодиёт фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам:В2017.1.DSc/Iqt22.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент молия институти, DSc.27.06.2017.I.17.01.

Расмий оппонентлар: Ибрагимов Абдугапур Каримович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Қурбанов Зият Ниязович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Каримов Неъматулла Фатхуллаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнингмақсади: интеллектуал капитал ҳисоби ва аудити методологиясини такомиллаштириш бўйича илмий-назарий ва амалий йўналишдаги таклиф ҳамда тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

гудвилл таркибида ҳисобга олинаётган қийматлар ҳисобини алоҳида юритиш ҳамда гудвиллга доир амалдаги ҳисоб юритиш тизимини мутаносиблик тамойиллари асосида такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган;

иқтисодиётни инновацион ривожлантириш талабларидан келиб чиққан ҳолда «Номоддий активлар» (0400) счётини «Интеллектуал капитал» деб юритиш асосланган ҳамда унинг таркибини инсон капитали, таркибий капитал ва истеъмол капитали учун алоҳида счётлар ташкил этилиши негизида реструктуризациялаш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган;

интеллектуал капиталнинг таркибий тузилмаси, унинг бухгалтерия ҳисоби ва аудит объекти сифатида қаралиши, уларни «капитал» сифатида тан олишнинг мезонлар тизими ва баҳоланиш тартиблари такомиллаштирилган;

интеллектуал капитални шакллантиришга йўналтириладиган инвестициялар бухгалтерия ҳисобининг кўп босқичли хусусиятлари асосланган, интеллектуал капитал ҳақидаги ахборотларни ташқи фойдаланувчиларга тақдим этишга мўлжалланган ҳисобот шаклининг тузилиши ва кўрсаткичлари ҳамда акс эттириш тизими такомиллаштирилган;

интеллектуал капитал бизнес аудитини амалга оширишнинг ташкилий-иқтисодий механизмлари ва улар ўзаро боғлиқлигининг такомиллашган занжири, интеллектуал капитал ҳақидаги маълумот манбалари аудитини амалга ошириш кетма-кетлиги асосланган;

интеллектуал капитал аудитини бизнес фаолиятга таъсирини баҳолаш ва унинг умумий бизнес жараёнига миқдорий-сифат жиҳатдан таъсирини прогнозлаштириш услубияти такомиллаштирилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Интеллектуал капитал ҳисоби ва аудити методологиясинитакомиллаштиришбўйичa ишлaб чиқилгaн тaклифлaр aсосидa:

гудвилл таркибига кирувчи ноаниқ ном, қиймат ва самарадорликка эга бўлган активларнинг алоҳида тан олиниши, активлар таркиби аниқлаштирилиши, қийматларининг белгиланиши ва улардан олинаётган самарадорлик даражаси аниқ баҳоланиши, интеллектуал капитал таркибий компонентлари, уларни шакллантиришга йўналтирилган инвестициялар бухгалтерия ҳисоби таянч тамойиллари ва қоидаларини такомиллаштиришга оид натижалар Молия вазирлигининг тегишли буйруғи (05.09.2016й., №66) билан тасдиқланган «Номоддий активлар» номли 7-сон БҲМСни янги таҳрирда тасдиқлаш жараёнида фойдаланилган (Молия вазирлигининг 2017 йил 9 июндаги ММ/04-04-37-08/377-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш гудвилл таркибида ноўрин ҳисобга олиб келинаётган ҳисоб объектларининг алоҳида синтетик ва аналитик счётларда ҳисобга олинишига, улардан кўрилаётган самарадорликнинг аниқ баҳоланишини ташкил этишга хизмат қилган;

корхоналар молиявий ҳисоботлар тизимини ислоҳ қилиш тамойиллари, жумладан интеллектуал капитал ҳақидаги ҳисобот шакли ва унда маълумотларни акс эттирувчи кўрсаткичлар тизимига доир илмий натижалар Молия вазирлигининг тегишли буйруғи (19.10.2016й., №80) билан тасдиқланган «Молиявий ҳисобот шакллари ва уларни тўлдириш бўйича қоидалар»га қўшимчалар киритишда фойдаланилган (Молия вазирлигининг 2017 йил 9 июндаги ММ/04-04-37-08/377-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш интеллектуал капитал ҳақидаги иқтисодий маълумотлардан фойдаланувчиларга қулайликлар яратиш, маълумотлар тизимининг узлуксизлигини таъминлаб, инвесторларга мақсадли қарорлар қабул қилишида шароитлар яратилишига имкон берган;

корхоналар ва аудит институтлари ўртасидаги муносабатларни янги босқичга олиб чиқиш, хусусан интеллектуал капитал таркибига кирувчи инсон капитали, ташкилий капитал ва истеъмол капитали хусусиятларига боғлиқ ҳолда «Бизнес аудити» тушунчаси, «Бизнес аудитини ташкил этиш схемаси», интеллектуал капитал аудитини амалга ошириш кетма-кетлигига оид илмий натижалар Молия вазирлигининг тегишли буйруғи (19.10.2016й., №81) билан тасдиқланган «Аудиторлик фаолияти тўғрисидаги маълумот шакли ва уни тўлдириш қоидалар»ига ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритишда фойдаланилган (Молия вазирлигининг 2017 йил 9 июндаги ММ/04-04-37-08/377-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш интеллектуал капитал аудити бизнес кўламини тўлиқ қамраб олиш, унинг истиқболга қаратилганлигини инобатга олган ҳолда, аудитор учун ишлар самарадорлиги, аудит режасининг оптимал тузилиши ва дастурни амалга оширишда сезиларли енгилликларга эга бўлишига, аудитнинг «жавобгарлик кўламини» нафақат бизнеснинг молиявий кўламига, балки бутун бизнес тизимини кенгайтиришга имкон берган;

енгил саноат тармоғида инсон капиталини инобатга олган ҳолда ишлаб чиқариш самарадорлиги ҳолати эконометрик усул билан баҳоланиб, тармоқда ялпи ишлаб чиқаришни жадаллаштириш учун инновацион омилларга кўпроқ эътиборни қаратиш мақсадга мувофиқлиги тўғрисидаги илмий натижалардан «Ўзбекенгилсаноат» акционерлик жамияти фаолиятини 2017–2021 йилларда ривожлантириш дастури»ни ишлаб чиқишда фойдаланилган («Ўзбекенгилсаноат» АЖнинг 2017 йил 10 январдаги 2-сон баённомаси, 2017 йил 17 январдаги БС-12-135-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг жорий қилиниши енгил саноат тармоғида меҳнат харажатларини қўшимча равишда 1% га ошириш тармоқни қўшимча равишда 0,25% га, физик капитални қўшимча равишда1% га ошириш тармоқни қўшимча равишда 0,3% га ошириш ҳамда енгил саноат тармоғида инсон капиталига харажатларни 1% га ошириш тармоқнинг қўшимча равишда 0,55% га ўсишга олиб келган;

узоқ муддатли иқтисодий ўсишнинг барқарорлигини таъминлаш мақсадида кўп вариантли ва кўп омилли дисперсион ва корреляцион тенгламалардан фойдаланиш методологияси Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси томонидан республикада инсон капиталига киритилаётган умумий инвестициялар кўламининг ялпи ички маҳсулотнинг ўсиш суръатларига таъсирини прогноз қилиш амалиётида фойдаланилган (Давлат статистика қўмитасининг 2017 йил 14 июлдаги 5-сон Ҳайъат йиғилиши баённомаси, Давлат статистика қўмитасининг 2017 йил 17 июлдаги 01/1-04-16/2-33 сон маълумотномаси). Мазкур илмий натижаларнинг жорий қилиниши соҳада интенсив ўсиш омилларини нафақат миқдор, балки сифат кўрсаткичларда ҳам баҳолаш имконини берган.