Хайитов Ёзил Қосимовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Зарафшон воҳаси қайтарма-оқава сувларининг  шаклланиши, уларни тозалаш ва иккиламчи фойдаланиш», 11.00.03–Қуруқлик гидрологияси. Сув ресурслари. Гидрокимё (география фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc/G10.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Гидрометеорология илмий-текшириш институти, DSc.27.06.2017.G.47.01.

Расмий оппонентлар: Чембарисов Эльмир Исмаилович, география фанлари доктори, профессор; Муродов Шуҳрат Адилович, техника фанлари доктори, доцент; Алимжанова Ҳолисхон Алимжановна, биология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Зарафшон воҳаси қайтарма коллектор-зовур сувлари ва саноат корхоналари, коммунал-маиший соҳа оқава сувларининг шаклланиш хусусиятларини аниқлаш ва бу сувлардан иккиламчи фойдаланиш мақсадида уларни тозалаш технологияларини такомиллаштиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Зарафшон воҳасидаги суғориладиган ерларда шаклланадиган қайтарма коллектор-зовур сувлари оқимининг ҳудудий гидрологик ва гидрокимёвий хусусиятлари аниқланган;

коллектор-зовур сувлари минераллашуви ва кимёвий таркибининг суғориш мақсадларида олинган сув миқдорига боғлиқлиги аниқланган;

воҳада шаклланадиган коллектор-зовур сувлари, саноат корхоналари ва маиший-коммунал соҳа оқова сувлари гидрологик режимининг вилоятлар бўйича йил давомида ўзгаришлари баҳоланган;

Зарафшон воҳасида шаклланадиган қайтарма сувлар ва саноат, коммунал-маиший оқава сувларни тозалаш технологияси лаборатория ва ишлаб чиқариш шароитида ўтказилган тажрибалар асосида такомиллаштирилган;

 Зарафшон воҳаси қайтарма-оқава сувларини ҳисоблаш ва прогнозлаш усуллари ишлаб чиқилган ҳамда улардан иқтисодиёт тармоқларининг турли соҳаларида қўшимча сув ресурслари сифатида қайта фойдаланиш имкониятлари прогнозлаш натижаларига кўра асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Зарафшон воҳаси қайтарма-оқава сувларининг ҳосил бўлиш хусусиятларини аниқлаш, миқдорий баҳолаш, тозалаш ва улардан қайта фойдаланиш борасида олинган илмий натижалар асосида:

Зарафшон воҳасининг гидрологик, гидрогеологик ва тупроқ-мелиоратив шароитларини баҳолаш натижалари Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тизимида сув ресурсларидан оқилона фойдаланишда жорий қилинган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 31 октябрдаги 04/32-1034-сон маълумотномаси). Натижада ҳудудда коллектор-зовур сувларидан қўшимча ресурс сифатида қайта фойдаланиш имкониятини оширган;

қайтарма коллектор-зовур сувлари оқими, уларнинг минерализацияси ва кимёвий таркиби шаклланишининг аниқланган хусусиятлари уларни суғориш мақсадларида қайта ишлатишда фойдаланилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 31 октябрдаги 04/32-1034-сон маълумотномаси). Мазкур илмий натижалар ушбу жараёнларда ижобий тенденцияларни аниқлашга хизмат қилган;

саноат корхоналари ва маиший-коммунал соҳа оқава сувларини миқдорий баҳолаш ва улар ҳажмининг ўзгариш тенденциялари бўйича олинган натижалар ОТ-Ф6-062 рақамли «Орол ҳавзасининг гидрологик ва табиий-географик жараёнларининг айрим қонуниятларини тадқиқ этиш» илмий лойиҳасида Зарафшон воҳаси табиий шароитини тавсифлашда фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2016 йил 7 декабрдаги ФТК-03-13/889-сон маълумотномаси). Ушбу натижалар суғориладиган ерларда кечадиган гидрологик жараёнлар қонуниятларини ўрганишга қаратилган илмий маълумотлар базасини тўлдиришга хизмат қилган;

қайтарма ҳамда саноат-коммунал оқава сувларни тозалаш технологиясини такомиллаштириш бўйича олинган натижалар Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тизимида сув муҳофазаси йўналишдаги режа-тадбирларни ишлаб чиқишда жорий қилинган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 31 октябрдаги 04/32-1034-сон маълумотномаси). Мазкур ишланмалар натижалари иқтисодий тежамкор, катта моддий харажатларни талаб қилмайди, экологик нуқтаи назардан қулай ва айни пайтда, суғориладиган ерларнинг экомелиоратив ҳолатини яхшилашга имкон берган.