Грабовец Нина Викторовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Gossypium L. туркумининг диплоид ва тетраплоид вакилларида уруғ қобиғи шаклланишида анатомо-морфологик кўрсаткичларини тавсифлаш», 03.00.05–Ботаника (биология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/B16.

Илмий раҳбар: Абдуллаев Абдумавлон Абдуллаевич, биология фанлари доктори, академик.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ботаника институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Ботаника институти ва Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.B.39.01.

Расмий оппонентлар: Бутник Антонина Анатольевна, биология фанлари доктори, профессор; Шамсувалиева Лайля Абдрахимовна, биология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Gossypium туркуми вакиллари чигит қобиғининг шаклланиш ва ривожланиш жадаллигини аниқлаш ва айрим вакилларнинг амалиётда фойдаланиш имкониятларини баҳолашдан иборат.

III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор турли тезпишарлик гуруҳига мансуб бўлган ғўза нав ва нав намуналари фенофазаларининг доимийлиги, тугунча ва уруғкуртакларнинг ўсиш суръати, етилган чигитларнинг ўлчами аниқланган;

нав ва нав намуналари уруғ маҳсулдорлиги элементларининг миқдорий кўрсаткичлари аниқланган;

чигит етилиш жараёнида турли ёшдаги уруғкуртак интегументлари тузилишида ёшга боғлиқ бўлган ўзгаришлар исботланган;

тезпишарлик ва толанинг ифлосланиши билан узвий боғлиқ бўлган чигит қобиғи қаттиқлигининг структуравий белгилари очиб берилган;

диплоид ва тетраплоид, ёввойи ва маданий вакиллари ўртасида умумий ва бир-биридан фарқ қилувчи белгилар ҳамда ҳар бир таксономик гуруҳ учун хос бўлган белгилар исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Gossypium L. туркумининг диплоид ва тетраплоид вакиллари уруғ қобиғи шаклланишида анатомо-морфологик кўрсаткичларининг тавсифлаш доирасида олинган натижалар асосида:

А-738, А-352 ва А-2492 нав намуналари республикамизнинг шимолий ҳудудлари учун тезпишар навлар яратиш борасида бошланғич манба сифатида жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалик вазирлигининг 2017 йил 31 январдаги 02/20-43-сон маълумотномаси). Илмий натижалар тезпишар донорлар олиш, тупроқ унумдорлигини ошириш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш имконини берган;

А-739, А-361, С-460 нав намуналари «толали қобиқ»нинг ифлосланиш чегарасига мойил бўлмаган навлар сифатида жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 31 январдаги 02/20-43-сон маълумотномаси). Илмий изланишлар етилган чигит уруғлари қобиғининг энг яхши структуравий кўрсаткичларига эга бўлган донорлар олиш имконини берган;

Gossypium туркумининг диплоид, тетраплоид ва тетраплоид вакилларида уруғ қобиғининг шаклланишининг анатомик кўрсаткичлари ФА-А8Т017 рақамли “Ғўза генофондининг диплоид ва тетраплоид турларига оид дунёвий хилма-хилликлари орасидан турли услублар қўллаш асосида қимматли намуналар ажратиб олиш, баҳолаш, селекциявий жараённи жадаллаштириш” мавзусидаги лойиҳада диплоид ва тетраплоид турларнинг қимматли хўжалик белгиларини баҳолашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2017 йил 7 ноябрдаги 4/1255-2356-сон маълумотномаси). Илмий натижалар генетика-селекция ишлари учун уруғ қобиғи толани ифлослантирмайдиган намуналар – А-739 (G. herbaceum L.), А-361 (G. arboreum L.), С-460 (G. hirsutum L.) ва Аш-8 (G. barbadense L.) навларини ажратиб олиш имконини берган.