Муминов Баҳодир Болтаевичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Норавшан ва стохастик ахборот муҳитларида маълумотларни излаш ва қайта ишлаш моделлари, усуллари», 05.01.04–Ҳисоблаш машиналари, мажмуалари ва компьютер тармоқларининг математик ва дастурий таъминоти (техника фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.DSc/Т75.

Илмий маслаҳатчи: Рахматуллаев Марат Алимович, техника фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент ахборот технологиялари университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.27.06.2017.Т.07.01.

Расмий оппонентлар: Бекмуратов Тўлқин Файзиевич, техника фанлари доктори, профессор, академик; Турсунов Бахтияр Мухамеджанович, техника фанлари доктори, профессор; Бобомурадов Озод Жўраевич, техника фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: корпоратив ахборот кутубхона тизимларининг норавшан ва стохастик ахборот муҳитларида маълумотларни излаш ва қайта ишлаш моделлари, усулларини ишлаб чиқиш ва дастурий таъминотини яратишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

корпоратив ахборот кутубхона тизимларида маълумотларни самарали излаш ва қайта ишлашнинг рекуррент муносабатли сақлаш алгоритми такомиллаштирилган ва дастурий модули ишлаб чиқилган;

электрон ресурснинг кирувчи ва чиқувчи ҳаволалари асосида дастлабки рейтингини ҳисоблаш усули ва дастурий модули ишлаб чиқилган;

корпоратив тармоқнинг стохастик ахборот муҳитларида маълумотларни мантиқий семантик излаш модели яратилган;

норавшан сўровлар учун лингвистик ўзгарувчига асосланган параметрик тегишлилик функцияларини лойиҳалаштириш усули такомиллаштирилган ва дастурий модули ишлаб чиқилган;

норавшан ва стохастик ахборот муҳитларида мантиқий муносабатга асосланган маълумотларни излаш тизимининг семантик ядро модели, алгоритми ва дастурий модули ишлаб чиқилган;

норавшан ахборот муҳитларида маълумотларни интеллектуал излаш тизимининг Мамдани қоидасига мувофиқ билимлар базасини яратиш модели, алгоритми ва дастурий модули ишлаб чиқилган;

корпоратив тармоқда маълумотларни излаш тизимини яратувчи FSV технологияси, унинг архитектураси, IDEF моделлари ва алгоритмлари, маълумотлар базасининг лойиҳаси ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Норавшан ва стохастик ахборот муҳитларида маълумотларни излаш ва қайта ишлаш моделлари, усуллари, FSV технологияси асосида корпоратив ахборот кутубхона тизимининг «ARMAT++» дастурий таъминоти негизидаги натижалари асосида:

электрон ресурснинг дастлабки рейтингини ҳаволалар асосида ҳисоблаш усули, фойдаланувчиларнинг норавшан сўровлари учун лингвистик ўзгарувчига асосланган параметрик тегиш­лилик функцияларини лойиҳалаштириш алго­ритми ва дастурий модули, билимлар базасини яратиш усули, алгоритми ва дастурий модули Фанлар академияси асосий кутубхонасининг корпоратив тармоқларига жорий қилинган (Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2017 йил 30 октябрдаги33-8/7293-сон маълумотномаси). Илмий тадқиқот  натижасида электрон ресурсларининг рейтингини ҳисоблаш самарадорлигини 30%га ошириш, ресурсларни тақдим қилишда фойдаланувчиларга рейтинги юқори ресурслардан фойдаланиш, корпоратив тармоғида сўровларни қайта ишлаш самарадорлигини 15%га ошириш, маълумотларни йиғиш, излаш ва қайта ишлаш, тақдим қилиш самарадорлигини 12%га ошириш имконини берган;

мантиқий семантик излашнинг математик модели, сўровларини қайта ишлаш учун лингвистик ўзгарувчига асосланган параметрик тегиш­лилик функцияларини лойиҳалаштириш алго­ритми ва дастурий модули, семантик ядро яратиш модели, усуллари, алгоритмлари ва дастурий модули Республика илмий қишлоқ хўжалиги кутубхонаси ва унинг  филиаллариаро корпоратив тармоғига жорий қилинган (Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2017 йил 30 октябрдаги33-8/7293-сон маълумотномаси). Илмий тадқиқот натижасида табиий тилда баён қилинган сўровларга мос ресурсларни танлаш имкониятини 30%га, маълумотларни излаш самарадорлигини 8%га, топилган мос электрон ресурслар сонини 2 баробар камайтириш ҳамда аниқлигини 30 %га ошириш имконини берган.

 маълумотларни рекуррент муносабатли сақлаш алгоритми, семантик ядро модели, алгоритми ва дастурий модули, Мамдани қоидасига мувофиқ билимлар базасини яратиш модели, алгоритми ва дастурий модули Интеллектуал мулк агентлиги ахборот ресурс марказига жорий қилинган (Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2017 йил 30 октябрдаги33-8/7293-сон маълумотномаси). Илмий тадқиқот натижасида бошланғич маълумотларни шакллантириш ва қайта ишлаш самарадорлигини 15 %га, маълумотларни излаш самарадорлигини 12%га, норавшан термли сўровларни қайта ишлаш орқали сўровга мос маълумотларни сонини 30%га ошириш ҳамда ортиқча маълумотларнинг  сонини 50%га камайтириш имконини берган;

электрон ресурснинг дастлабки рейтингини ҳаволалар асосида ҳисоблаш усули ва дастурий модули, мантиқий семантик излашнинг математик усули ва дастурий модули, маълумотларни излаш тизимини яратиш учун ишлаб чиқилган FSV технологиясининг IDEF моделлари, архитектураси ва маълумотлар базасининг лойиҳаси «E-Line Press» МЧЖга жорий қилинган (Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2017 йил 30 октябрдаги33-8/7293-сон маълумотномаси). Илмий тадқиқот натижасида илмий ресурс ва даврий нашрларнинг дастлабки рейтингини аниқлаш самарадорлигини 1,5 мартага, маълумотлар базасини яратиш самарадорлигини 20%га, маълумотларни излаш самарадорлигини 5% га ошириш, топилган мос ресурслар сонини 50 %га камайтириш ва аниқлигини 1,3 мартага ошириш имконини берган.