Sayt test rejimida ishlamoqda

Нармуратов Зайниддин Раджабовичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз ва ўзбек тилларида “таълим”,“илм” концептларига оид паремаларнинг лингвомаданий тадқиқи”,
10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.PhD/Fil1063.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
Илмий раҳбар: Бакиров Поян Уралович, филология фанлари доктори, доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Термиз давлат университети, PhD.03/31.03.2021.Fil.78.04 рақамли бир марталик илмий кенгаш. 
Расмий оппонентлар: Мирсанов Ғайбулла Қулмуродович, филология фанлари доктори (DSc), доцент; Қурбонов Парда Ахмедович, филология фанлари фалсафа доктори (PhD), доцент. 
Етакчи ташкилот: Урганч  давлат  университети. 
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларидаги таълим, илм концептли паремаларни чоғиштириш орқали уларнинг умумий ҳамда фарқли жиҳатларини очиб бериш, турли тизимли тилларда уларнинг лингвомаданий хусусиятларини аниқлашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
инглиз ва ўзбек тилларидаги таълим, илм концептли мақол, матал, афоризмларни чоғиштириб ўрганиш орқали уларнинг лисоний-маданий жиҳатдан ўхшаш (Ингл. A good book is a great friend – “китоб инсоннинг энг яқин дўстидир”. Ўзб. Китобдан яхши дўст йўқ), семантик ҳамда тузилишига кўра  каби  фарқли (Ингл. Learning is the eye of the mind – “ўрганиш билимни чархлайди”. Ўзб. Ўқиганинг ўзингга, Жилов берар сўзингга) жиҳатлари очиб берилган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги таълим, илм концептли мақолларнинг моноэквивалент (Ингл. The roots of education are bitter, but the fruit is sweet – “Илмнинг илдизи аччиқ, aммо меваси ширин”. Ўзб. Илмнинг ибтидоси аччиқ, сўнги болдан ҳам тотли), полиэквивалент (Ингл. Knowing many languages allows one to have many keys to open doors –  “Кўп тилни билиш кўп эшикни очишга ёрдам беради” . Ўзб. Тил билган йўлда қолмас; Тил билган – эл билади; Илм – очилмаган эшиклар калити),  маъновий эквивалент (Ингл. Education begins a gentleman, conversation completes him – “Жентлмен тарбиядан бошланади, суҳбат эса уни маромига етказади”. Ўзб. Йигит ориф бўлса, аслини сўрама),  эквивалентсиз (Ингл. To punish a student, use a shoelace  – “Талабани хивчин билан саваламоқ”. Ўзб. Иши йўқ номоз ўқир, нони йўқ рўза тутар) каби турлари аниқланган;
чоғиштирилаётган тиллардаги таълим, илм концептли мақолларни оламнинг миллий, лисоний манзарасидаги ўрнини белгилашда маданий сема, маданий фон, лакуналар, лингвокултуремалар каби лисоний белгиларни муҳим ўрин тутиши ҳамда ҳар икки тилда таълим ва илм концептли мақоллар қаторига мазмунан бир хил ёки яқин бўлганлиги учун баъзи зооним тематикасига доир инглизча To take the bull by the home (Ҳўкизни туғилган пайтидан парвариш қилиш), ўзбекча Болани ёшдан ўргат, Отни – бошдан ўргат. Таълим, илм лексемалари иштирок этмаган, бироқ мазмуни билан таълим, илм тематикасига кирувчи инлизча Art is long, life is short (санъат абадий –  умр қисқа), ўзбекча Илмсиз – бир яшар, илмли – минг яшар каби мақоллар тематик жиҳатдан фарқланиши ва мақолларнинг маъноларини очиб беришда айнан уларнинг лингвомаданий хусусиятлари тафовутланиши  исботланган; 
инглиз тилидаги таълим, илм концептли  паремаларнинг   teacher/ ўқитувчи, муаллим, student, pupil/ талаба, ўқувчи, teach, learn/ сабоқ, lesson/ дарс, knowledge / билим, reading / ўқиш, book / китоб  каби семантик-мавзувий гуруҳлари далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларнинг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларида “таълим”,“илм” концептларига оид паремаларнинг лингвомаданий тадқиқи таҳлили юзасидан олинган илмий натижалар асосида: 
“паремa” тушунчасининг этимологияси, мақолнинг паремиологик бирлик сифатида статусига янгича муносабат билдирилган фикрлари, инглиз ва ўзбек тилларидаги мақолларнинг семантикаси, лингвомаданий таҳлили ҳақидаги мулоҳазаларидан фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш қўмитаси 2021 йил 16 февралдаги 05-16/1091-сон маълумотномаси). Натижада инглиз ва ўзбек тилларидаги мақолларнинг семантикаси ва лингвомаданий таҳлили асосида замонавий қиёсий паремиологияга доир муаммоларнинг ечимини топишнинг янги йўналишларини очиб беришга хизмат қилган;
инглиз ва ўзбек тилидаги  таълим, илм лексемаларининг фарқли ва ўхшаш томонларини аниқлаб, уларнинг халқ мақолларида намоён бўлиш даражасини солиштириб ўрганиш тўғрисидаги мулоҳазалардан “Олий таълим соҳасида потенциални ривожлантириш йўналишидаги PAWER-Ҳудудлараро мобилликни йўлга қўйиш ва бу борада долзарблик, сифат ҳамда тенгликни таъминлаш” мавзусидаги халқаро лойиҳада фойдаланилган (Термиз давлат университетининг 2021 йил 7 сентябрдаги  06/12-3726-сон маълумотномаси). Натижада инглиз ва ўзбек тилларида таълим, илм концептли мақолларни  фарқли ва ўхшаш томонларини аниқлаб, уларнинг халқ мақолларида намоён бўлиш даражасини солиштириб қўлланишига асос бўлиб хизмат қилган;
таълим, илм концептли  паремаларни лексикографик жиҳатдан тадқиқ этиш мақсадида чоғиштирма инглиз ва ўзбек тилшунослигида илк бор “Қисқача икки тилли илм-маърифат паремиологик луғати”ни яратишда фойдаланилган (Қисқача икки тилли илм-маърифат паремиологик луғат. – Тошкент, “ADAST POLIGRAF” 2020. –  84 б. ISBN:978-9943-6885-2-0; 15.12.2020). Натижада  қиёсий-чоғиштирма таҳлил этилган мақоллар, инглиз ва ўзбек халқларининг тил бойлигини, урф-одатини, менталитетини, дунёқарашларини ва тарихини ўрганишда, ҳамда тил ўрганувчиларда керакли коммуникатив компетенцияларни ривожлантиришга хизмат қилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish