Sayt test rejimida ishlamoqda

Комилова Гавҳарой Рўзимовнанинг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
 
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек  тилидаги  мақолларнинг аксиолингвистик  таҳлили”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.2.PhD/Fil1319.
Илмий раҳбар: Холманова Зулҳумор Турдиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса  номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Расмий оппонентлар: Менглиев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор; Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлар доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбек тили, адабиёти ва фольклор институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мақолларда акс этган баҳо ва қадриятнинг лингвистик омилларини ёритиш, қадрият ва аксқадриятдаги олам лисоний манзараси, шахс омили ва лисоний имкониятлар уйғунлигини асослаш, тил бирликларининг аксиологемалар, аксиологик мазмун ифодалашдаги қийматини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
аксиологик мазмун ифодаловчи воситаларнинг лисоний функциялари текширилган ва унинг миллий, ижтимоий, маданий характерда бўлиши, тил эгалари лисоний онгини акс эттириши, коннотацияга асосланиши, мазкур коннотация бошқа миллат вакилларига тушунарли бўлмаслиги далилланган;
қадрият ва аксқадрият ифодаланган матнлар орқали фаол аксиологик концептлар аниқланиб, тилда қадриятлар ва баҳо ифодаланишининг ўзбек мақолларидаги оламнинг қадрият манзараси сингари хусусиятлари очиб берилган; 
баҳо ва қадрият ифодасида мақолларнинг ўрни, имкониятлари, лингвистик ва прагматик омиллари лисоний  воситалар орқали асосланган, имплицит усулда воқеланган қадрият ва баҳо талқинларида лексемаларнинг маълум бир семалари аксиологик маркерга айланиши, тилнинг қадрият манзарасида алоҳида семантик майдон ҳосил қилиши исботланган;
мақолларда акс этган баҳо, қадрият ва аксқадрият даражасини аниқлаш учун илк бор аксиологик шкала мезони ишлаб чиқилиб, баҳолаш воситаларини умумлаштириш, ўзаро қиёслаш имконини бериши, тилшуносликнинг аниқ ва табиий фанлар билан интеграциясини таъминлашга хизмат қилиши, баҳолаш шкалалари шу қадрият асосидаги аксиосферани юзага келтириши асосланган.  
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тилидаги мақолларнинг аксиолингвистик таҳлили бўйича олинган илмий натижалар асосида:
мақолларнинг умуминсоний ва миллий қадриятларни ифодалаш имкониятлари, тилнинг таркибий қисми сифатида тил таълими жараёнида қадриятларнинг сингдирилишига ҳам эътибор қаратилиши,  тилнинг тўплаш вазифасини ўзида намоён этувчи барқарор бирикмалар – мақоллар қадриятларни етказиш воситаси эканлиги, аксиолингвистик мазмун нутқда маълум воситалар, лексик бирликлар орқали реаллашиши, улардан энг фаоли сифатида мавҳум сўзлар ва антоним бирликларнинг келтирилиши; мавҳум сўзлар инсониятнинг, халқнинг дунёқараши, тафаккур тарзи, этик, эстетик, маданий, маънавий тушунча ва меъёрларини номлаши, антоним ҳамда мавҳум сўзларнинг семантик таҳлилларига оид илмий хулосалардан “Development of the interdisciplinary master program on Computational Linguistics at Central Asian Universities” номли ERASMUS CLASS лойиҳасининг назарий қисмида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2021 йил 4 октябрдаги 01/4-1811-сон маълумотномаси). Натижада тил таълимини қадрият сифатида англаш тилга давлат, жамият ва шахс муносабатини акс эттирувчи илмий ҳамда амалий фаолиятни ишлаб чиқиш, кенг ёйишнинг аҳамияти ҳақидаги илмий қарашларнинг бойишига асос бўлган;
ўзбек тилшунослигига янги йўналиш сифатида кириб келаётган аксиолингвистика, унинг вужудга келиш анъаналари, пайдо бўлиш омиллари, баҳонинг лисоний бирликларда акс этиши, ривожланиш шарт-шароитлари тадқиқи ҳақидаги назарий хулосалардан  ПЗ-20170927147 рақамли “Қадимги даврлардан XIII асргача бўлган туркий ёзма манбалар тадқиқи” мавзусидаги илмий-амалий лойиҳанинг назарий қисмида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2021 йил 28 сентябрдаги 01/4-1766-сон маълумотномаси). Натижада кўп асрлик ўзбек тилининг шаклланиш ва ривожланиш босқичларида муҳим омил ҳисобланган қадимги ёзма манбаларнинг бугунги кун миллий-адабий тафаккурига, ҳозирги қадриятлар тизимига таъсири, аҳамиятини асослаш бўйича хулосалар чиқаришга асос бўлган;   
борлиқ, нарса-ҳодиса, ижтимоий воқелик инсоннинг эҳтиёжи, жисмоний ҳолати ва руҳияти нуқтаи назаридан баҳоланиши; баҳо инсоннинг мақсади, муносабати ва англаш даражаси билан бевосита алоқадорлиги; баҳолаш ва қиймат хусусиятлари шахс ва жамият муносабатининг асосий белгилари ҳисобланиши; қадриятлар миллий-маданий ҳаёт тарзи, тил ва маданият муносабатига бевосита алоқадор бўлиши; халқнинг турмуш даражаси, қарашлари, маданий тараққиёт кўринишларига мувофиқ тарзда ўзгариб, ривожланиб бориши ҳақидаги илмий-назарий хулосалардан “O‘zbekiston” телеканалининг “Ассалом Ўзбекистон” кўрсатуви сценарийсини ёзишда фойдаланилган (ЎзМТРК “O‘zbekiston teleradiokanali” ДУКнинг 2021 йил 14 октябрдаги 01-02-1629-сон маълумотномаси). Натижада дастур учун тайёрланган материалларнинг мазмуни назарий ва амалий маълумотлар билан бойитилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish