Айтимов Исламбек Алимбетовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қорақалпоғистон агробиоценози ўрмонзорлари зараркунандаларига қарши кураш чораларининг илмий асослари”, 06.01.09 - Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Qx213.
Илмий раҳбар: Торениязов Елмурат Шериниязович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети Нукус филиали.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти, PhD.05/30.10.2020.Qx.126.01.
Расмий оппонентлар: Мирзаева Саида Абдусаломовна, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, доцент; Хайтмуратов Арсланбек Файзуллаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Акадимияси Зоология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қорақалпоғистон Республикаси агробиоценози, ўрмонзорлари ва ушбу ҳудудда экилаётган қишлоқ хўжалик экинлари далаларида тарқалиб, зарар келтирадиган кемирувчи, сўрувчи зараркунанда турларининг ривожланиш биоэкологияси, динамикаси ва зарар келтириш даражасини аниқлаш, уларга қарши кураш чораларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
агробиоценозда учрайдиган зараркунандалардан тунламлар ва чигирткаларнинг турлари бегона ўтларда кўпайиб, май ойининг охири, июнь ойиининг бошларида қишлоқ хўжалик экинларига миграция қилиб, ғўзада 0,5-4,5 м²/донага, сабзавотда 1,2-6,2 м²/донага, полизда 0,3-2,9 м²/донагача кўпайиши натижасида ҳосилнинг 25,3-34,2 фоизини нобуд бўлиши исботланган;
агробиоценоздаги қишлоқ хўжалик экинларига зарар келтирадиган зараркунандаларга қарши курашда биологик усул қўлланилганда, ғўза, помидор, қовун далаларида биологик самарадорлиги 73,5-75,8%, ни ташкил этиб, гектаридан 2,8-12,1 центнер ҳосил сақлаб қолинганлиги, натижада иқтисодий самарадорлик 404,9-550,4 минг сўмни ташкил этганлиги аниқланган;
агробиоценоздаги зараркунандаларига уйғунлашган қарши кураш тадбирлари тизимида препаратларни қўллаш муддатлари ва меъёри ўрганилиб, экологик жиҳатдан зарарсиз Атилла 10% эм.к. ҳамда Химфакс 40% эм.к. қўллаш мезонлари аниқланган;
агробиоценоз ўрмонзорларидаги қишлоқ хўжалик экинлари зараркунандаларига уйғунлашган қарши кураш тадбирлари тизими қўлланилганда иқтисодий самарадорлик гектарига 5504,0-9919,6 минг сўмни, рентабеллик даражаси 191-321% ни ташкил қилиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қорақалпоғистон агробиоценоз ўрмонлари зараркунандаларга қарши кураш чораларининг илмий асослари бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
агробиоценоз ўрмонзорларидаги биотопларга ҳашаротлар турларининг тўпланиши, ривожланиш ва қишлоқ хўжалик экинлари далаларига миграциясини олдини олишда биологик усул Нукус, Кегейли, Чимбой туманларида 350 гектарда жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси “Ўзагрокимёҳимоя” АЖ “Қорақалпоқ агрокимёҳимоя” ҲАЖ нинг 2020 йил 8-майдаги 01-07/255-сон маълумотномаси). Натижада трихограммани гектарига 200000 дона ҳисобида тарқатилганда таъминланган биологик самарадорлик, назоратга нисбатан гектаридан 2,8 центнер пахта, 11,5 ц сабзавот, 12,1 центнер полиз ҳосили сақлаб қолинишига эришилган.
ўрмон хўжалиги тасарруфидаги ерларда миграция қиладиган тунламларга қарши трихограмма тарқатилган (Қорақалпоғистон Республикаси ўрмон хўжалиги қўмитасининг 2020 йил 17-апрелдаги 141/1-сон маълумотномаси). Натижада ғўза, помидор, қовун пайкалларида гектаридан 2,8-12,1 центнер ҳосил сақлаб қолиниб, иқтисодий самарадорлиги 404908-550408 сўмни, чигирткаларга қарши ғўза, буғдой, маккажўхори далалари атрофида “Атилла супер” (10% эм.к. л/га) препарати ишлатилганда, сарфланган умумий харажат 635000-1085000 сўмни ташкил қилиб иқтисодий самарадорлик 361000-109500 сўмни ташкил қилиши исботланган 
ўрмонзорларда қишки тинимдан чиққан зараркунандаларга қарши қишлоқ хўжалик экинлари далаларида чигиртка тўдаси ғўза, буғдой, маккажўхори далаларига тарқалиб улгурмасдан кимёвий препаратлар ёрдамида ишлов берган (Қорақалпоғистон Республикаси фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари Кенгашининг 2020 йил 20-майдаги №01/04-457-сон маълумотномаси). Натижада хашоратлар 95-97% нобуд этилганда ғўза далаларида 5,9 центнер, бўғдой-5,8 центнер ва маккажўхорида 8,6 центнер ҳосил ҳимоя қилиб қолиш натижасида иқтисодий самарадорлик гектаридан 361000-109500 сўмни ташкил қилиган.