Маматқулов Акмал Яхшибоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “ХХ асрнинг 50-80 йилларида Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда иқтисодий районлаштириш сиёсати (Самарқанд-Қарши иқтисодий райони мисолида)”, 07.00.01. – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/Tar22.
Илмий раҳбар: Юнусова Хуршида Эркиновна, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Tar.01.04.
Расмий оппонентлар: Обломуродов Наим Халимович, тарих фанлари доктори, профессор; Норматов Отабек Махаматжонович, тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистонда собиқ Совет давлатининг иқтисодий районлаштириш сиёсати ва унинг оқибатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мамлакат халқ хўжалигининг муайян территориал қисми иқтисодий район деб аталиб, бу минтақалар мамлакатнинг бошқа минтақаларига нисбатан ўзининг ихтисослаштирилган ишлаб чиқариши билан ажралиб турганлиги, ҳар бир район мамлакатдаги кенгайтирилган социалистик такрор ишлаб чиқаришининг бир бутун тизимида ривожланиб, ягона халқ хўжалигига ўз ҳиссасини қўшганлиги, бу ҳисса бутун социалистик ишлаб чиқаришнинг асосий иқтисодий қонунига мувофиқ равишда таъминлаганлиги аниқланган;
иқтисодий районлар социалистик хўжалик юритиш тизими асосларига кўра меҳнатнинг минтақавий бўлиниши натижасида пайдо бўлганлиги, ҳудудий, тармоқлараро бошқарувларга асосланганлиги, бутун совет давлати шу орқали моддий ва маданий эҳтиёжларини максимал даражада қондирилишини таъминлаганлиги исботланган;
иқтисодий районлаштириш натижасида Ўрта Осиё республикаларида пахтачилик, ипакчилик, қоракўлчилик, қишлоқ хўжалиги учун машинасозлик ривожланганлиги, гидроэнергетика ва газ қазиб олишга ихтисослашганлиги, Ўрта Осиё минтақасида Ўзбекистон ўзининг икки асосий хусусияти – иқлими-ер-сув ресурслари, бой ер ости бойликларига эгалиги ҳамда туғилишнинг юқорилиги ва ишчи кучининг етарлилиги билан ажралиб турганлиги аниқланган;
Самарқанд-Қарши иқтисодий районида озиқ-овқат саноати тармоқлари, турли саноат корхоналари асосан Самарқанд, Бухорода жойлашганлиги, Қашқадарё, Сурхондарё вилоятлар саноатининг асосий йўналишлари пахтачиликка ихтисослашиб пахтани қайта ишлаш саноати ривожланганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. ХХ асрнинг 50-80 йилларида Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда иқтисодий районлаштириш сиёсати (Самарқанд-Қарши иқтисодий райони мисолида) мавзусига оид илмий хулоса ва таклифлардан:
Ўрта Осиё республикалари халқ хўжалиги пахтачилик, ипакчилик, қоракўлчиликка мослашганлиги, унда Ўзбекистоннинг ўрни, хусусан, Сурхондарё иқтисодий районида, ингичка толали пахта етиштиришга алоҳида эътибор қаратилганлиги, бироқ, маҳаллий аҳолида моддий манфаатдорликнинг бўлмаганлиги, режани бажаришнинг қатьий талаби хўжалик раҳбарларида сон кетидан қувиб, сифатга эътибор бермаганлиги каби бир қатор натижалардан Сурхондарё вилоятида тадбиркорлар билан ўтказилган 8 та семинарларда, тадбиркорликни ривожлантириш бўйича тузилган йўл харитада фойдаланилган (Сурхондарё вилояти ҳокимлигининг 2020 йил 14 декабрдаги 07-07/5943-сон маълумотномаси). Натижада тадбиркорлар ва бошқа тингловчиларда совет давлати ҳукмронлиги йилларида Ўзбекистоннинг иқтисодий ҳаёти, Ўрта Осиё иқтисодий районининг мамлакатнинг асосий хом ашё етишириб берувчи минтақаси бўлиб келганлиги, иқтисодиётда йўл қўйилган хатолар, хўжалик юритиш принципларининг бузилишига олиб келганлиги ҳақидаги маълумотларга эга бўлишларига имконият яратилган;
иқтисодий районлаштириш натижасида Ўрта Осиё республикаларида - пахтачилик, ипакчилик, қоракўлчилик, қишлоқ хўжалиги учун машинасозлик ривожланганлиги, гидроэнергетика ва газ қазиб олишга ихтисослашганлиги, Самарқанд-Қарши иқтисодий райони Ўзбекистон ССРдаги катта иқтисодий районлардан бири сифатида шаклланиб, газ, кимё саноати, машинасозлик, енгил саноат ва озиқ-овқат саноати ривожланганлиги, бироқ, меҳнат қилаётган кишиларда моддий манфаатдорликнинг йўқлиги, режани бажаришнинг қатъий талаблари ўз ишига лоқайдлик қишлоқ хўжалик соҳаси раҳбарларининг масъулиятсизлигини кучайтириб юборганлиги, рақамларнинг ортидан қувиш, ишнинг сифатига мутлақо эътибор бермаслик, ғўзани чопиқ ва культивация қилиш устидан назорат олиб борилмаслик каби ҳолатлар вилоят қишлоқ хўжалигида қатор муаммоларни келтириб чиқарганлиги ҳақидаги натижалардан Ўзбекистон Ёшлар ишлари агентлиги Қашқадарё вилояти бошқармасида фермерлик, тадбиркорлик ва раҳбарлик билаш шуғулланаётган ёшлар фаолиятини янада ривожлантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2021 йил 6 августдаги 2-13-23-2030-сон маълумотномаси). Натижада Қашқадарё вилоятида ёшларни касб-ҳунарга ўргатиш, фермерлик, тадбиркорлик, кичик бизнес билан шуғулланишлари учун зарур шарт-шароитлар яратиш, уларни иқтисодий билимларини ривожлантириш ва бу йўналишдаги ишлар самарадорлиги ошишига хизмат қилган;
иккинчи жаҳон урушидан сўнг совет ҳукуматининг мамлакат халқ хўжалигини тинч изга ўтказиш борасида амалга оширган тадбирлари, социалистик ишлаб чиқариш, иқтисодиётни қатъий режалаштириш, мамлакат халқ хўжалигининг муайян территориал қисми ҳисобланган иқтисодий районлар, хусусан, Катта Ўрта Осиё иқтисодий райони ўзининг ихтисослаштирилганлиги билан ягона халқ хўжалиги тизимидаги ўрни ҳақидаги натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “O’zbekiston tarixi” телеканали “Тақдимот” кўрсатувида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2021 йил 23 июлдаги 40-40/1204-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши томошабинларда Ўзбекистоннинг иқтисодий ҳаёти, Ўрта Осиё иқтисодий райони мамлакатнинг асосий хом ашё етиштириб берувчи минтақаси сифатидаги аҳамияти бўйича тасаввурларини кенгайтириш имконини берган.