Тошхужаева Шоирахон Ғаниевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Эркин Аъзам асарлари лингвопоэтикаси», 10.00.01–Ўзбек тили.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/Fil4.
Илмий раҳбар: Ҳакимов Мухаммад Хўжахонович, филология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қўқон давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.27.06.2017Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Улуғов Носиржон Муҳаммадалиевич, филология фанлари доктори, профессор; Юлдашев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот номи: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: лингвопоэтиканинг назарий ва амалий масалаларини ёритиш, унинг тадрижий такомилини асослаш орқали Эркин Аъзам асарларида умумий лингвопоэтик қонуниятларнинг хусусий воқеланиш омилларини белгилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
адиб асарларининг лингвопоэтик хусусияти сифатида поэтик такрор, индивидуал неологизмлар, ибораларнинг ўзгаришли қўлланиши ҳамда истеъмол доираси чегараланган қатламга оид диалектизм, варваризм, вулгаризмлардан фойдаланиш маҳорати очиб берилган;
адиб ижодида қофия, аллитерация, вазн талабига кўра товуш тушиши ёки ортиши, товушларнинг ўзаро ўрин алмашиши, унлиларнинг чўзиб талаффуз қилиш каби фонетик воситалар насрий асар поэтик нутқига, шеъриятга хос оҳангдорлик, жозибадорлик сифатларини олиб кирганлиги асосланган;
муаллиф асарларида сўзларнинг маъно оттенкалари, нутқ вазияти билан боғлиқ вариантлари, инвариант структурасидаги мавжуд маънолари каби лексик воситаларнинг бадиий-прагматик (яширин) маъно ва лингвопоэтик моҳият касб этиши исботланган;
кўплик, кичрайтириш, эркалаш аффикслари каби морфологик воситалар ёрдамида эъзоз, ўкинч, ачиниш, илтижо, киноя, кесатиқ, илтимос, ялиниш, суйиш, ардоқлаш, поэтик таъкид, пичинг, камситиш сингари маъно ифодаларининг адиб томонидан яратилганлиги аниқланган;
бадиий такрор, риторик сўроқ гаплар каби синтактик воситалар мисолида адиб асарларининг лисоний-бадиий имкониятлари, эстетик функциялари очиб берилган.
IV. Тадқиқотнинг амалиётга жорий этилган илмий натижалари:
Ўзбекистон халқ ёзувчиси Эркин Аъзам асарларининг лингвопоэтик хусусиятларини очиб бериш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
янги таҳрирдаги “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да келтирилган лексик ва фразеологик бирликларнинг маъноларини изоҳлашда тадқиқот давомида илмий асосланган босинқи, босинқирамоқ, ботинан, дангал, даъво, чизимча, чойхона/чойхона палов, пакка, патарат, покламоқ, қаймоқлашмоқ, қасава, тараддуд, таррак/тарракдек қотмоқ, тезоб, тус/тус олмоқ, тўлиқмоқ, салт-сувой, саннамоқ, сербар, синиқ, сувлатмоқ, шикаста, яхлит, ёмон, юзкўрди сингари 60 дан ортиқ сўз ва сўз бирикмаларининг семантик изоҳидан фойдаланилган. (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2016 йил 21 октябрдаги ФТК-0313/704-сон маълумотномаси) Илмий натижалар асосида луғавий бирликларнинг маънолари бойиган, изоҳлари мукаммаллашган;
тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси ўтказаётган турли адабий-маърифий тадбирларда, хусусан, замонавий ўзбек насри, ёзувчи услуби ва бадиий асар тили масаласига доир илмий-амалий семинар материалларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2016 йил 24 октябрдаги 21-сон маълумотномаси). Натижада адиб ижоди тадқиқ этилган диссертацияда илгари сурилган хулосалар орқали она тилимизнинг бойлиги ва ундаги лисоний бирликларнинг бадиий эстетик имкониятлари кўрсатиб берилган;
бугунги адабий жараён, унда Эркин Аъзамнинг муносиб ўрни, ёзувчи ижодидаги халқона услуб ва уни таъминлаган лексик-грамматик воситалар хусусидаги хулосалардан Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2016 йил 16 сентябрь куни эфирга узатилган «Адабий муҳит» кўрсатуви ҳамда «Маънавият-қалб кўзгуси», «Буюкликнинг рамзисан - Ватан» номли радиоэшиттиришлар сценарийсида фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2016 йил 14 октябрдаги 46–47-сонли маълумотномалари). Натижада ушбу телекўрсатув ва эшиттиришлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаллашган, илмий далилларга бой бўлиши таъминланган.
