Игамуратова Дилрабо Чариевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Болалар саргузашт-фантастик насри ўзбекча таржималарининг ўзига хос хусусиятлари (Н.Н. Носов ва А.С. Некрасов асарлари таржималари мисолида), 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.3.PhD/Fil1369.
Илмий раҳбар: Баракаев Раҳматулла, филология фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Камилова Саодат Эргашевна, филология фанлари доктори, профессор; Исмоилов Ҳамдам, филология фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади рус тилидаги болалар саргузашт-фантастик насрининг ўзбекча таржималарини аслият билан қиёслаб, бадиий таржимада адекватлик, эквивалентлик, миллий колоритни сақлаш принципларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Н.Носов роман-эртаклари ва А.Некрасов қиссасидаги шахс, предмет каби “гапирувчи” номлар таржималарининг умумадабиёт таржималаридан фарқли жиҳатлари “таржима қилиб бўладиган” ва “таржима қилиб бўлмайдиган” тамойиллар нуқтаи назаридан асосланган;
Н.Носов ва А.Некрасов асарларидаги фразеологизмларни ўзбек тилига ўгириш билан боғлиқ жиҳатлар ёш болалар характер-хусусияти нуқтаи назаридан белгиланганлиги ва фразеологизмлар таржимасида аслиятдаги сўз қўллаш услубини сақлаб қолишда таржимон маҳоратининг кўрсатилганлиги далилланган;
Н.Носов роман-эртаклари таржималарининг икки нашрини қиёслаш асосида бир таржимоннинг аввал таржима қилган асарини қайта нашр жараёнида таҳрир қилиши ва қайта ишлаши бадиий таржима амалиётининг турли даврлардаги даражасини кўрсатишга хизмат қилиши таржимон ижодий лабораториясига асосланиши исботланган;
Н.Носов роман-эртаклари таржималари нашрларида фантастик элементларнинг қайта яратилиши билан боғлиқ томонлар, уйдирмалар таржимаси мисолида А.Некрасовнинг бадиий ниятининг ўзига хосликлари асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Таржимада муаллиф бадиий нияти ва маҳоратининг қайта ифодаланиш хусусиятларини очиб бериш жараёнида рус болалар адабиётининг ўзбек тилидаги таржималари мисолида қўлга киритилган хулоса ва тавсиялар асосида:
Н.Носов роман-эртаклари ва А.Некрасов қиссасидаги шахс номлари ва предмет номлари каби “гапирувчи” номлар таржималарининг умумадабиёт таржималаридан фарқли жиҳатлари “таржима қилиб бўладиган” ва “таржима қилиб бўлмайдиган” тамойиллар, муаллиф бадиий ниятининг таржимада қайта яратилиши билан боғлиқ муаммолар ОТ–Ф1-80 “Глобаллашув муаммоларининг бадиий талқини ва замондош образи” фундаментал тадқиқот дастурида фойдаланилган (ЎзР Фанлар академиясининг 2021 йил 3/1255-87-сон маълумотномаси). Натижада назарий фикрларнинг далилланиш даражаси ортган;
Н.Носов ва А.Некрасов асарларидаги фразеологизмларни ўзбек тилига ўгириш билан боғлиқ жиҳатлар ёш болалар характер-хусусияти нуқтаи назаридан белгиланганлиги ва фразеологизмлар таржимасида аслиятдаги сўз қўллаш услубини сақлаб қолишда таржимон маҳорати, аслиятдаги шакл ва мазмун эквивалентлигини таъминлашда таржимонларнинг асар муаллифлари услуби билан боғлиқ жиҳатларига доир хулосалардан ФА-А1-Г031 П3-2014-0903154906 “Ўзбек фольклоршунослиги тарихи” амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (ЎзР Фанлар академиясининг 2021 йил 3/1255-87-сон маълумотномаси). Натижада “Билмасвой Қуёш шаҳрида” роман-эртагидаги ўзбек халқ эртакларига хос сеҳрли элементлар, сюжет қурилмаси ва бадиий оригиналлик масалалари хусусидаги хулосалари ва материаллари сеҳрли эртакларнинг ўзига хосликлари ҳақидаги хулосаларга киритилган;
Н.Носов роман-эртаклари таржималари нашрларида фантастик элементларнинг қайта яратилиши билан боғлиқ жиҳатлар, уйдирмалар таржимаси мисолида А.Некрасовнинг бадиий ниятининг ўзига хосликлари Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телеканалининг “Таълим ва тараққиёт” ва “Ибратга йўғрилган умр” илмий-маърифий кўрсатувлари сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телеканали 2021 йил 1 июндаги 02-13-883-сон маълумотномаси). Натижада Н.Н. Носов ва А.С. Некрасов асарларининг таржимада акс этиш муаммолари асослаб берилган, асарлар контекстидаги “гапирувчи” номлар, фразеологизм ва мақолларни таржимада қайта яратишда таржимонлар маҳорати, бадиий таржимада ибора ва сўзларнинг муқобил вариантини топиш жуда муҳим хусусият эканлиги ёритилган, ўзбекча таржималардаги жиддий камчиликлар кўрсатилган ва келажакда яратиладиган янги таржима нашрлар учун тавсиялар берилган;
Н.Носов роман-эртаклари таржималарининг икки нашрини қиёслаш асосида бир таржимоннинг аввал таржима қилган асарини қайта нашр жараёнида таҳрир қилиши ва қайта ишлаши бадиий таржима амалиётининг турли даврлардаги даражасини кўрсатишга хизмат қилиши ҳамда таржимон ижодий лабораторияси борасидаги натижа ва тавсиялардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг Бадиий таржима кенгаши ҳисобот йиғилишларида, адабий тўгарак машғулотларда, маҳорат дарсларида, ёш ижодкорлар билан учрашувларда тадқиқот натижаларидан унумли фойдаланилган (Ёзувчилар уюшмасининг 2021 йил 1 майдаги 09-32/14-сон маълумотномаси). Натижада рус-ўзбек адабий алоқалари, хусусан, бир асарнинг бир нечта таржималари бўлиши мумкинлиги ва бир таржимоннинг бир асарнинг қайта таржимаси жараёнидаги таҳрир ва тузатишларини ўрганишда, таҳлилга тортилган асарлар матнида учрайдиган русча фразеологик иборалар, мақолларнинг ўзбекча таржимадаги ютуқ ва камчиликлари ҳамда таржима жараёнида бошқа халқлар асарларини китобхонга мослаштириш ва миллий колоритни қайта яратиш хусусидаги таҳлил ва талқинлар уюшмада ўтказилган маърузалар мазмунини бойитишга хизмат қилган.