Рузметов Сурожбек Аллабергановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
“Рус ва ўзбек тилларида ўзлашма сўзлар қўлланилишининг геронтологик жиҳати” 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.PhD/Fil883.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
Илмий раҳбар: Сапарова Кундуз Отабоевна, филология фанлари доктори, профессор.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02.
Расмий оппонентлар: Бакиров Поян Уралович, филология фанлари доктори, доцент; Чўпонов Отаназар Отажонович, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади русийзабон ва ўзбекзабон кекса авлод вакилларининг социолингвистик портрети сифатида хизмат қиладиган ўзлашган сўзлар қўлланилишидаги ўхшаш ва фарқли жиҳатларни очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кекса авлод вакилининг социолингвистик портрети модели яратилган бўлиб, у суҳбат чоғидаги вазминлик, репликалар кетма-кетлигининг тўғрилигига амал қилиш, нутқ суръатининг секинлиги, фикрларни батафсил ифодалаш, насиҳатомуз мазмундаги, эскирган ёки эскираётган ўз ва ўзлашма сўзларнинг қўлланилиши каби хусусиятларга эга эканлиги асосланган;
ўзлашган сўзлар геронтологик тусга эгалиги, бирликлар русийзабон кекса авлод вакилларининг нутқига қараганда ўзбекзабон информантларнинг нутқида миқдор жиҳатидан кўплиги аниқланиб, бу мустақилликка эришилгандан кейинги социолингвистик вазиятнинг ўзгарганлиги билан изоҳланган;
русийзабон ва ўзбекзабон кекса авлод вакиллари томонидан мулоқот жараёнида қўлланиладиган ўзлашма сўзлар тематик жиҳатдан тўлиқ ўхшашлиги, айнан бир хил луғавий-маъновий майдонлардан ташкил топганлиги, таркибий бирликлари сони бўйича “Инсон ва унинг сифатлари”, “Сиёсат” майдонлари етакчи ўринда эканлиги аниқланган;
этимологик нуқтаи назардан русийзабон кекса авлод вакилларининг нутқида қўлланиладиган ўзлашма сўзларнинг асосий қисмини лотин ва юнон, ўзбекзабон информантларнинг нутқидаги бу каби бирликларнинг кўпчилигини араб ва лотин тилларига оид сўзлар ташкил қилиниши исботланиб, ўзбекзабон кекса авлод вакилларидан фарқли равишда русийзабон информантлар неологик характердаги ўзлашмалардан нутқда кўпроқ фойдаланишга мойиллиги асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижалаpининг жоpий қилиниши. Тадқиқотдаги назарий таклифлар, амалий тавсиялар ва хулосалардан:
«Ижтимоий фикр» республика жамоатчилик фикрини ўрганиш Марказининг № БФ-1-003 рақамли “Ўзбекистон жамиятини модернизациялаш шароитида жамоатчилик фикрини ўрганишнинг фундаментал илмий-амалий асослари” номли фундаментал грант лойиҳасида кенг фойдаланилган. Жумладан, ушбу лойиҳа доирасида турли ижтимоий сўровномалар ўтказиш жараёнида кекса авлод вакилларига таклиф қилинган социолингвистик портрет хусусиялари асосида (социолингвистик портрет суҳбат чоғидаги вазминлик, репликалар кетма-кетлигининг тўғрилигига амал қилиш, нутқ суръатининг секинлиги, фикрларни батафсил ифодалаш, насиҳатомуз мазмундаги, эскирган ёки эскираётган ўз ва ўзлашма сўзларнинг қўлланилиши каби хусусиятлардан ташкил топади) ёндашилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 5 майдаги 89-03-2026-сон маълумотномаси). Натижада «Ижтимоий фикр» республика жамоатчилик фикрини ўрганиш Маркази ташаббуси билан ўтказиладиган кенг қамровли сўровномаларнинг мазмунини бойитишга асос бўлиб хизмат қилган;
Хоразм вилояти ҳокимлиги ҳузуридаги ҳудудий инновация фаолияти ва технологияларни трансфер қилиш марказининг ПЗ-201709202 “Хоразм вилояти ва Хива шаҳрининг туристик салоҳиятидан самарали фойдаланиш ва  уни янада ошириш стратегиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий грант лойиҳаси доирасида пенсия ёшидаги туристлар учун реклама роликлари тайёрлашда ишда ўзлашган сўзлар геронтологик тусга эгалиги асосида таснифланиши, таҳлиллар натижасида бу каби бирликлар русийзабон кекса авлод вакилларининг нутқига қараганда ўзбекзабон информантларнинг нутқида миқдор жиҳатидан кўплиги тўғрисидаги ва мустақилликка эришилгандан кейинги социолингвистик вазиятнинг ўзгарганлиги билан изоҳланганлиги эътиборга олинган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 5 майдаги 89-03-2026-сон маълумотномаси). Натижада ишлаб чиқилган махсус роликларнинг сюжет материаллари илмий маълумотлар билан бойитилди; этимологик нуқтаи назардан русийзабон кекса авлод вакилларининг нутқида қўлланиладиган ўзлашма сўзларнинг асосий қисмини лотин ва юнон, ўзбекзабон информантларнинг нутқидаги бу каби бирликларнинг кўпчилигини араб ва лотин тилларига оид сўзлар ташкил қилиши борасидаги статистик маълумотлар реклама роликларининг илмий-оммабоп қиймати, информацион мазмундорлигини ошишига хизмат қилган;
«Ижтимоий фикр» республика жамоатчилик фикрини ўрганиш Марказининг ПЗ-2001709072 рақамли “Замонавий Ўзбекистон жамиятининг ижтимоий стратификациясини баҳолашнинг назарий-услубий инструментарийсини ишлаб чиқиш” амалий грант лойиҳаси доирасида, жумладан, русийзабон ва ўзбекзабон кекса авлод вакиллари нутқидаги ўзлашма сўзларнинг тематик жиҳатдан тўлиқ ўхшашлиги, айнан бир хил луғавий-маъновий майдонлардан ташкил топганлиги, таркибий бирликлари сони бўйича “Инсон ва унинг сифатлари”, “Сиёсат” майдонлари етакчи ўринда эканлиги борасидаги назарий мулоҳазаларидан фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 5 майдаги 89-03-2026-сон маълумотномаси). Натижада жамият ижтимоий тузилишининг таҳлилига асосий ёндашувлар, хусусан, ёшга оид дифференциация тамойиллари лингвистик характердаги илмий-назарий маълумотлар билан бойитилган; Урганч давлат университети қошидаги “Қатағон қурбонлари” музейидаги қатағонда қурбон бўлган шахсларнинг йиғма жилдлари ҳужжатларини таснифлаш, таржима қилиш ва нашрга тайёрлаш жараёнида ҳужжатлар матнида учрайдиган ва диссертацияда изоҳи келтирилган ўзлашган сўзларни (22 та бирлик) тўғри талқин қилишда фойдаланилган (Урганч давлат университетининг 2021 йил 4 майдаги 01-101/13-сонли маълумотномаси). Натижада таржима ва табдил қилинган ҳужжатлар илмий маълумотлар билан бойитилган, матнларнинг китобий услубга мувофиқлиги таъминланган.