Файзуллаева Нодира Найимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистон тарихий шаҳар марказларида турар-жойларни сақлаш ва қайта тиклаш усуллари (Бухоро шаҳри мисолида)» 18.00.01–Архитектура назарияси ва тарихи. Архитектура ёдгорликларини таъмирлаш ва тиклаш (архитектура).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/A55.
Илмий раҳбар: Салимов Ариф Муслимович, архитектура фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент архитектура-қурилиш институти, DSc.03/30.12.2019.A.11.02
Расмий оппонентлар: Юсупова Мавлюда Аминжоновна, архитектура фанлари доктори, профессор; Гильманова Нафиса Валиахметовна, архитектура бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент
Етакчи ташкилот: Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон тарихий шаҳар марказларида жойлашган турар-жой биноларини сақлаш, қайта тиклаш усулларини такомиллаштириш ва модернизация қилиш борасида тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Бухоро тарихий шаҳар марказидаги турар-жойларнинг ўзига хос жиҳатларини акс эттирадиган хонаи тобустони (меҳмонхона), хонаи зимистони (қишки хона), мадон, ним-айвон, тагхона, ҳовли, кўкалам каби асосий таркибий қисмлари мавжудлиги аниқланган;
тарихий турар-жойларни сақлаш ва қайта тиклаш лойиҳаларини бажаришда Ислом фалсафасини қўллаш ҳамда асосий таркибий қисмларни турар-жой тарҳининг негизи сифатида фойдаланиш таклиф этилган;
Бухоро тарихий шаҳар марказидаги турар-жойларнинг айрим жиҳатларининг шаклланишида Ислом фалсафасининг ўрни очиб берилиб, улар турар-жойнинг эркаклар ва аёллар қисмларига бўлинишида, конструкция ва бадиий безак деталларининг сонида (том ёпмада болорлар сони, яшаш хоналарида эшик ва деразалар сони, токчаларда токчабандонлар (косамон) сони, яшаш хоналарининг деворларида токчалар сони), хоналарнинг дераза ва эшигини жойлаштиришда, тарҳ ечимида, ҳажмий-фазовий ечимда, тарз ва ички муҳитни бадиий безатилишида ўз аксини топганлиги очиб берилган;
тарихий шаҳар марказида Бухоро анъанавий турар-жойларининг ҳажмий-фазовий, бадиий ечимлари сақлаб қолинган II категорияга тегишли турар-жойларнинг 22 таси аниқланган ва улар давлат муҳофазасига олиниб, сайёҳлик маршрутига киритиш таклифи ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Ўзбекистон тарихий шаҳар марказларида турар-жойларни сақлаш ва қайта тиклаш усуллари (Бухоро шаҳри мисолида)” мавзуси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Бухоро тарихий шаҳар марказида жойлашган 150 та тарихий турар-жойлар манзилли ўрганилган, 60 дан ортиқ турар-жойда ўлчов ишлари олиб борилган, ўрганилган тарихий турар-жойларнинг конструктив ва бадиий ҳолатига қараб категорияларга ажратилган ва ҳар-бир категориядаги турар-жой учун сақлаш ва қайта тиклаш усуллари юзасидан олинган хулосалардан Маданий мерос департаменти фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги Маданий мерос департаментининг 2021 йил 24 июндаги 01-01/1153-сон маълумотномаси). Натижада, 22 та уй-музей сифатида фойдаланиш мумкин бўлган тарихий уйлар давлат муҳофазасига киритиш таклифи берилган ва уларни сайёҳлик маршрутига киритиш лойиҳаси ишлаб чиқилган;
Бухоро тарихий шаҳар марказида жойлашган тарихий турар-жойларни сақлаш ва қайта тиклаш асослари (Бухоро тарихий марказ аҳолисининг социал-демографик таркибини сақлаб қолиш, ислом фалсафасига асосланиш, табиат ва об-ҳаво шароитидан фойдаланиш, анъанавий қурилиш усулларини қўллаш, анъанавий ва замонавий қурилиш ашёларини комплекс ишлатиш) такомиллаштирилган, тарихий турар-жойнинг асосий композицион қисмлари (меҳмонхона – “хонаи калон”, қишки хона – “хонаи зимистони”, мадон – меҳмонхона таркибидаги ёрдамчи хона, тагхона – меҳмонхона остидаги омборхона, ним-айвон, ҳовли, кўкалам) аниқланган, ушбу қайта тиклаш асослари ва композиция элементлари амалиётчи архитекторларга тарихий шаҳарда янги турар-жойларни лойиҳалашда методологик аҳамиятга эга каби хулосаларданМаданий мерос департаменти фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги Маданий мерос департаментининг 2020 йил 28 сентябрдаги 01-02-ФЖ/600-сон маълумотномаси). Натижада, Бухоро шаҳар Хўжа Порсо кўчаси 6 уй, Х.Ибодов кўчаси 37 уй манзилидаги тарихий уйларнинг регенирация ва реставрация лойиҳаси ишлаб чиқилган;
Бухоро тарихий шаҳар марказида жойлашган тарихий турар-жойлар архитектурасининг шаклланишида Ислом дини фалсафасининг ўрни очиб берилганлиги, тарихий турар-жойларни сақлаш ва қайта тиклашда Ислом фалсафасига асосланишни тамойил сифатида фойдаланиш зарурлиги исботлаб берилганлиги, Ислом динининг турар-жой архитектурасига таъсири юзасидан олинган хулосалардан Ўзбекистон Ислом цивилизацияси фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистон Ислом цивилизацияси марказининг 2021 йил 12 июлдаги 399/21-сон маълумотномаси). Натижалар Ислом цивилизацияси маркази музей экспозициясини такомиллаштиришда, шунингдек келажакда илмий изланувчи ходимлар учун мавзуга оид матнларни, фотолавҳаларни тайёрлаш ва тарихий биноларни моделлаштиришга хизмат қилган.