Жафаров Ботир Саттаровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Кодекс куманикус» – туркий халқлар ёзма обидаси», 10.00.10−Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/Fil.166.
Илмий раҳбар: Боқижон Тўхлиев, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Содиқов Қосимжон Позилжонович, филология фанлари доктори, профессор; Жўрабоев Отабек Рустамбек ўғли, филология фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
“Кодекс куманикус”ни туркий халқларнинг муштарак ёзма обидаси сифатида яхлит ҳолдаги тарихий-филологик баҳосини бериш ва унинг матний таҳлилини амалга оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилининг ривожланиши тарихида “Кодекс куманикус” таркибидаги сўзларнинг илмий аҳамияти, уларнинг бошқа туркий адабиётлардаги сўзлар билан генетик алоқалари, хусусан, ёдгорликнинг қуманча сўзларидан 780 дан ортиғининг ҳозирги ўзбек адабий тили лексикаси билан уйғунлиги аниқланиб, ёдгорликнинг график тизими янги ашёвий далиллар асосида исботланган;
ёдгорликдаги мавжуд топишмоқларнинг жаҳон туркийшунослигидаги баъзи версия ва вариантлари ҳамда қиёсий-типологик таҳлиллари асосида уларнинг ўзбек тилидаги илк илмий табдиллари яратилган;
туркийшунослик тарихида илк марта қуман тили грамматикасига оид лотин тилидаги илмий маълумотлар ва изоҳлар илмий муомалага киритилган, уларнинг ўзбек тилидаги таржималари амалга оширилган;
қўлёзманинг топилиш ва ўрганилиш тарихига алоқадор бўлган айрим чалкашликларга, унинг Италия кутубхоналарига тушиб қолиши билан боғлиқ тарихий фактларга аниқлик киритилган;
асарнинг биринчи қисмини ёзишда иштирок этган, аммо шу пайтгача эътибордан четда қолиб келаётган бир неча хаттотлар фаолияти, қўлёзмадаги айрим хато ва камчиликларнинг юзага келиш сабаблари янги фактлар асосида далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
“Кодекс куманикус” қўлёзмаси тадқиқига оид асосий хулосалар, хусусан, унинг топилиши, фонетик ва график белгиларига боғлиқ янги талқинлар, турли тиллардаги таржималарга оид кузатишлардан Европа иттифоқининг «Эрасмус+» дастури «Key ection 1» лойиҳаси доирасида ташкил этилган «Codex Cumanicus – monument of Turkic people» номли грантда фойдаланилган (Сonfirmation of implementation: Project title: ERASMUS +/KA1 HIGHER EDUCATION. Project nr. 2015-1-IT02-KA107-014705; duration of project: from 15.09.2016 to 14.12.2016). Натижада лойиҳа доирасида Европа фондларида сақланаётган “Кодекс куманикус” қўлёзмаларини аниқлаш ва уларни ҳар томонлама тадқиқ этиш имконияти яратилган;
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 18 майдаги «Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг янгидан ташкил этилган илмий-тадқиқот муассасалари фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 292-сон қарорида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси қошидаги Адабиёт музейи экспозициялар бўлимида асарнинг топилиши ва ўрганилиш тарихи, унинг ўзбек фольклоридаги аҳамиятини ёритиб беришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2017 йил 10 октябрдаги 3/1255-2070-сон маълумотномаси). Экспозицияга қўйилган қўлёзма асар бўйича келгусида амалга ошириладиган кўплаб тадқиқотларга муҳим манба ва асос бўлиб хизмат қилган;
диссертациядаги туркий халқларнинг ёзув маданиятини, туркий адабиётнинг тарихини, топишмоқ жанри хақидаги қадимий тасаввурларни бойитувчи маълумотлар ва материаллардан Наманган вилоят телевидениесининг 2017 йил 13 январдаги “Гулдиёрим, Наманган” дастурида туркум кўрсатувлар тайёрлашда фойдаланилган (Наманган вилоят телерадиокомпаниясининг 2017 йил 13 февралдаги 08-02-96-сон маълумотномаси). Натижада қўлёзмани ҳар жиҳатдан нодир ва ноёб адабий мерослар қаторига қўшишга имкон берган.
