Бабаев Яшин Амановичнинг  
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фан доктори (DSc) илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўрта толали ғўзанинг тезпишар, юқори маҳсулдор ва вилт касаллигига бардошли интенсив навларини яратиш», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.DSc/Qx 15.
Илмий маслаҳатчи: Равшанов Аъзам Эркинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Илмий тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, PhD.05/27.02.2020.Qx.42.02 (бир марталик илмий кенгаш).
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти: ғўзанинг “С-8292” нави (№ NAP 00143), С-8294 нави (№ NAP 00216) ва С-8296 нави (№NAP 00245). Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулкагентлигининг 2021йил 9 апрелдаги 01-11/951; 2021 йил 5 мартдаги 01-11/490 ва  01-11/493-сон хулосалари.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ғўза селекциясида тизма ва навлараро турли чатиштириш усулларини қўллаш орқали ўрта толалиғўзанинг тезпишар, юқори маҳсулдор, асосий ҳосилини сентябрь ойи муддатида берадиган, вилт замбуруғининг турли патогенларига бардошли ҳамда юқори тола сифатига эга навларини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк маротаба G.hirsutum L. турининг тизмалараро ва навлараро турли дурагайлаш усулларида олинган дурагайларида қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланишини аниқлаш ватезпишарлик биланўсимлик баландлиги, ҳосилдорлик, тола сифати ҳамда бошқа белгиларнинг ўзаро салбий корреляцион боғлиқлигини бартараф этиш орқали янги кам баргли селекцион навлар ва тизмалар яратилган;
ўрта толали С-8294, С-8292 ва С-8296 ғўза навларида тезпишарлик, юқори маҳсулдорлик, детерминант хусусиятга эгалиги вавилт касаллигига бардошлилик хусусиятлари мавжудлиги аниқланган;
янги яратилган навлар Республикамизнинг Фарғона водийси, Қашқадарё ва Хоразм вилоятларининг тупроқ-иқлим шароитларида етиштиришга мослиги, улардан районлашган навларга нисбатан эрта ва сифатли ҳосилолиниши, энг асосийси ҳосилни 85-90%ни сентябр ойида териб олиш имкониятини бериши, бошқа навларга нисбатан ҳосилдорлиги 5-10 ц/га юқори эканлиги, тола сифати тўқимачилик саноати талабларига тўлиқ жавоб бериши билан бошқа навлардан устунлиги тасдиқланган;
G.hirsutum L. турига мансуб тезпишар, кам баргли, юқори маҳсулдор ва вилт касаллигига бардошли С-8292, С-8294 ва С-8296 навлари яратилиб, Интеллектуал мулк агентлиги томонидан патент олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
G.hirsutum L.турига мансуб ғўза навлари селекциясида географик узоқ бўлган нав ва тизмаларни турлиусулларда дурагайлашнинг самарадорлиги бўйича олинган натижалар асосида:
тадқиқот ишларида олиб борилган изланишлари натижасида тезпишар, интенсив (ҳосил тўплаш ва кўсакларини очилиши суръати юқори), юқори маҳсулдор, вилт касаллигига бардошли ва юқори тола сифатига эга ўрта толали ғўзанинг С-8292, С-8294 ва С-8296 навлари яратилган. Ушбу навларга Интелектуал мулк агентлигидан селекция ютуғи учун (С-8292 навига 02.02.2017 йилда №NAP 00143, С-8294 навига 7.12.2018 йилда № NAP 00216 ва С-8296 навига 26.12.2019 йилда №NAP 00245) патентлар олинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 октябрдаги 02/020-4272-сон маълумотномаси). Натижада ғўзанинг интенсив, тезпишар, юқори маҳсулдор ва вилт касаллига бардошли С-8292 нави Қашқадарё вилоятида, С-8294 нави Хоразм вилоятида ҳамда С-8296 нави Наманган вилоятида кенг майдонларда экилиб навдорлиги юқори бўлган бирламчи элита ва бошқа авлод уруғлари кўпайтирилган;
ғўзанинг С-8292 нави институтнинг Қашқадарё ИТСда жорий йилда 121 гектарга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 октябрдаги 02/020-4272-сон маълумотномаси). Натижада ўтатезпишар, кам баргли, детерминант хусусиятга эга, ҳосилдор, вилт касаллигига бардошли С-8292 нави экилган майдонларда 35,5 ц/га ҳосил олиниб, рентабеллик даражаси 35,3% ни ташкил этган;
ғўзанинг С-8294 нави 2020 йилдан бошлаб Хоразм вилояти бўйича Давлат Реестрига киритилган ва Боғот, Гурлан, Қўшкўпир, Хива, Шовот ва Янгибозор туманлари бўйича жами 6437,0 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 октябрдаги 02/020-4272-сон маълумотномаси). Натижада экилиб ўртача 35,1 ц/га ҳосил олиниб, тезпишар, юқориҳосилдор, V.dahliae патогенига бардошли ушбу ғўза нави Хоразм вилояти Гурлан, Шовот, Янгиариқ ва Янгибозор туманларида бошқа районлашган навларга нисбатан 4-5 ц/га юқори ҳосил олиниб, 2020 йилдан бошлаб эса Хоразм вилояти бўйича районлаштирилиб Давлат Реестрига киритилган;
ғўзанинг С-8296 нави эса Наманган вилояти “Учқўрғон текстил” МЧЖ КК ғўза майдонларида экилиб ишлаб чиқариш синовидан мувоффақиятли ўтган ва 150 гектардан ортиқ майдонга экилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 октябрдаги 02/020-4272-сон маълумотномаси). Натижада 10 сентябрь ҳолатига кўсакларини 90-95% тўлиқ очилиб 1 теримда 41,0 центнер ҳосил олинганлиги ва тола сифатининг юқорилиги билан фермер хўжаликлари томонидан ижобий баҳоланган, ушбу навнинг рентабеллик даражаси 62,1% ни ташкил этган.