Чутпулатов Мухаммад Чариевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Инглиз, рус ва ўзбек тиллари гендер лексикасининг семантик ва лингвостатистик хусусиятларининг қиёсий таҳлили», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/Fil183.
Илмий раҳбар: Джусупов Маханбет, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Сафаров Шахриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор; Асқарова Шахноза Камолидиновна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз, рус ва ўзбек тиллари гендер лексикасининг қиёсий-чоғиштирма аспектда семантик ва лингвостатистик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги гендерга оид лексиканинг семантик ва лингвостатистик хусусиятларини монолингвал ва лингвоконтрастив аспектда очиш бериш орқали қиёсланаётган тилларда гендер аспектининг намоён бўлиши унинг сифат ва миқдор кўрсаткичларига асосланиши далилланган;
инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги гендерга хос нутқнинг демократлашуви аёллар нутқининг ўз табиий гендер хусусиятларини сақлаган ҳолда эркак нутқига яқинлашиши гендернинг “ижтимоий маҳсулот” сифатидаги конструктивизм ва интеракционизм концепциялари асосида юз бериши асосланган;
инглиз, рус ва ўзбек тиллари материали асосида беш хил лексиканинг (қисқартма-эркаловчи сўзлар/мурожаатлар, императивлар, ундов сўзлар, ҳақоратомуз лексика, ҳис-ҳаяжонли бирикмалар) аёллар ва эркаклар нутқида қўлланилишининг ўртача частотасини аниқлаш орқали  гендер ролларининг маиший мулоқот иштирокчиларининг эмоционал ҳолатини белгиловчи биодетерминистик ва социодетерминистик мақоми исботланган;
эркак ва аёл нутқи орасидаги гендер фарқларнинг йўқолиб бориши ҳамда маскулинлик ва фемининлик хусусиятларининг шахснинг айрим касбий  фаолиятида моҳиятан гендер белгилари бўйича фарқланмаслиги тилда мавжуд бўлган андроцентризм омилининг жамият вакилларига нисбатан иерархик муносабатларга, шунингдек қиёсланаётган тилларда род категориясининг грамматик ва лексик семантик аспектларда турлича намоён бўлишига асосланиши  исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Гендер лексикасининг семантик ва лингвостатистик хусусиятларини қиёсий тадқиқ этиш асосида:
инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги гендерга оид  лексиканинг семантик ва лингвостатистик хусусиятлари монолингвал ва лингвоконтрастив аспектда гендернинг сифат ва миқдорга оид хусусиятлардан Ўзбекистондаги British Council “Олий мактаб учун инглиз тили” лойиҳаси доирасида давлат бошқаруви йўналишидаги магистрлар учун ўқув дастури ва инглиз тили дарсликларини тайёрлашда фойдаланилган (Британия кенгашининг 2019 йил 4 октябрдаги ОС-1664-сон маълумотномаси). Натижада, олий таълим магистратура тизимида гендер лексика тилнинг бошқа лексик қатламлари сингари тил таркибида алоҳида ўринда эканлиги ўз тасдиғини топган;
гендерга хос бўлган нутқ демократлашувининг ҳажми ва хусусиятлари турлича бўлган инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги  гендерга хос нутқнинг демократлашуви аёллар нутқининг ўз табиий гендер асосларини сақлаган ҳолда эркак нутқига яқинлашишига доир хулосалардан Тошкент давлат юридик университетининг бакалавриат йўналиши талабалари учун “Юристнинг нутқ маданияти”, “Юристлар учун ўзбек/рус тили” ва “Юристлар учун инглиз тили” фанлари дастурларини ишлаб чиқиш ҳамда ўқув жараёнларида кенг фойдаланилган (Тошкент давлат юридик университетининг 2020 йил 22 декабрдаги далолатномаси). Натижада, бакалавр йўналишидаги талабаларга тилдаги гендер масалаларига доир батафсил маълумот беришга эришилган;
тадқиқ этилаётган тилларда гендернинг нафақат лингвистик, балки миллий маданият, анъаналар, миллий менталитет, миллий социумнинг диний ҳамда эркаклар ва аёллар нутқий ва хулқий қарашлари нуқтаи назаридан тарихий ривожланиш хусусиятлари каби экстралингвистик  омилларга боғлиқ бўлган ўзига хос хулосалардан Корея Республикасининг Ёнсе университети  профессори Ким Пак Сук раҳбарлигида тайёрланган “Public Human Resource Management. At a Glance 2018” (Давлат бошқарувида инсон ресурслари. 2018 йил нигоҳида) амалий қўлланмасининг “Меҳнат тизимида гендер тенглиги” (Gender Equality Employment System) деб номланган 2-бобини ўзбек тилига таржима қилишда самарали фойдаланилган. Ушбу қўлланмадан Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси магистратураси ва бошқарув кадрларини тайёрлаш курслари тингловчилари учун “Менежментнинг замонавий усуллари” ва “Инсон ресурсларини бошқариш” фанлари доирасида кенг фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академиясининг 2020 йил 14 декабрдаги 14/1049-сон далолатномаси). Натижада меҳнат тизими фаолияти гендер тенгликнинг ўрни ва таржима жараёнида инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги гендер лексика алоҳида аҳамият касб этиши аниқланган;
эркак ва аёл нутқи орасидаги фарқларнинг йўқолиб бориши маскулинлик ва фемининлик хусусиятлари шахснинг айрим касбий  фаолиятида моҳиятан гендер белгилари бўйича фарқланмаслиги  умумгендер нутқий ва профессионал фаолият шаклланишининг муҳим омили сифатида намоён бўлишига оид хулосалардан “Mahalla” телерадиоканали ДУК “Mahalla” радиосининг “Ижтимоий-ҳуқуқий дастурлар” муҳарририяти орқали (2020 йил 24 декабрь) эфирга узатилган “Мулоқот вақти” дастурини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпаниясининг 2020 йил 29 декабрдаги 04-117-сон маълумотномаси). Натижада маскулинлик ва фемининлик бўйича асосий тушунчаларнинг касбий ва мулоқот жараёнидаги фарқланишлари илмий нуқтаи назардан асослашга хизмат қилган.