Яхшиев Ашур Абдиевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳакида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Немис тили оғзаки нутқи тизимида фразеологик бирликларнинг семантик-дискурсив мақоми”, 10.00.04 – Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.DSc/Fil110. 
Илмий раҳбар: Сафаров Шахриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.12.2019.Fil/Ped.83.01 рақамли илмий кенгаш асосида тузилган бир марталик илмий кенгаш.    
Расмий оппонентлар: Бушуй Татьяна Анатольевна, филология фанлари доктори, профессор; Умархаджаев Мухтархон Эшонхаджаевич, филология фанлари доктори, профессор; Садиқов Зохид Якубжанович, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети     
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади немис тили прозаси (асосан диалогда) ва драмаларида сўзлашув нутқида қўлланиладиган ҳозирги замон немис тили фразеологиясини очиб беришдан иборат.    
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
оғзаки нутқ фразеологик бирликларининг типологияси ҳозирги замон немис тили фразеологиясининг лексико-грамматик гуруҳларига оид турлари фаоллашуви асосида шакллантирилиши исботланган;
сўзлашув нутқ фразеологиясининг тизимли ривожланиши фразеологик бирлик қолипланиши ва уларнинг образли-семантик мазмунининг янгиланиши, имплицит ва эксплицит муносабатлар ўртасидаги ўзаро фарқли, кескин динамик қарама-қаршиликлар ечими натижасида юзага келиши очиб берилган; 
диалогик нутқнинг дискурсив-коммуникатив характердаги фаол фразеологик бирликлари ўз фразеошакли ёки унинг бир қисми билан жонли синтактик конструкциялар (предлог-от, сифат-от, феъл-от, от-от каби эргашган ва тенг боғланишлар) асосида юзага чиқиши исботланган;
оғзаки дискурс сатҳида фразеологик бирликларнинг бевосита мулоқот вазиятида воқеланадиган коммуникатив хусусиятлари аниқланиб, уларнинг мулоқот муҳити талабларидан келиб чиқиб прагматик мазмунни шакллантириши далилланган;
ҳозирги замон немис тили сўзлашув нутқининг асосий тизимли дискурсив фразеологик фонди аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Сўзлашув нутқ фразеологик бирликлари семантик-стилистик, прагматик, дискурсив ва маданий  тадқиқ этиш жараёнида олинган назарий  ва амалий натижалари асосида:
ОТ-Ф8-062 рақамли  "Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари" номли фундаментал лойиҳада немис тили оғзаки нутқида фразеологик бирликларнинг семантик-дискурсив мақомини белгилаш, фразеологик бирликларнинг хусусиятларини ва ҳосил бўлишини, фразеологик маъно мақоми ва табиатини аниқлаш, фразеологик бирликларнинг синонимик, антонимик, вариантлашув ва бошқа жиҳатларини тадқиқ қилиш, бу бирликларнинг парадигматик-синтактик муносабатларини ва тузилишини таҳлил қилиш ҳамда ҳар хил функционал услубдаги матнларда уларнинг фаоллашув имкониятларини аниқлаш ва улардаги муносабатларнинг тизимли-семантик томонларини ўрганиш, оғзаки нутқ билан боғлиқ концептуал тамойиллар ва тадқиқот методлари жорий этилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 28 августдаги 88-03-2982-сон маълумотномаси). Натижада, немис тили оғзаки нутқ фразеологик бирликларининг таснифи ва таърифлари ишлаб чиқилган;
2014-2015 йилларда бажарилган И-204-4-5 рақамли "Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш" номли инновацион лойиҳада фразеологик бирликларнинг ёзма ва оғзаки нутқнинг турли регистрларида фаоллашуви, миллий тилларнинг, шу жумладан, немис тили фразеологиясининг ўзига хос ҳосил бўлиш кўрсаткичлари, фразеологизмларнинг формал-семантик моделларини ишлаб чиқиш каби ҳодисалар ўрганилган, фразеологизмларнинг барча лингвистик ва социомаданий жиҳатларини тизимли акс этишига оид материаллардан фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 28  августдаги 88-03-2982-сон маълумотномаси). Натижада, "Немис тили лексикологияси", "Немис тили фразеологияси", "Таржима назарияси ва амалиёти" фанларидан ўқув адабиётлари яратиш имкониятлари кенгайган; 
2018-2020 йилларда бажарилган ОТ-Атех-2018-519 "Компьютер имитацион моделлар асосидаги виртуал ресурсларни веб иловасини дастурий таъминотини яратиш" номли амалий лойиҳада ахборот-технологиялари ва интернет имкониятлари бўйича фойдаланувчи дастур ва таржима стандартлари асосида моделлаштириш - бу оғзаки нутқ фразеологиясига хос ўта муҳим хусусиятлиги, модель фразеологик бирликлар семантик-образли қисмининг барқарор сақланишига хизмат қилиши, бундан ташқари, тавтологик фразеологик бирликлар моделлари асосида нафақат фразеологик бирликлар, балки кўплаб клишелар ёки синтактик эркин қурилмалар юзага келиши натижасида таржимонларнинг касбий компетенциясини ривожлантириш усулларидан фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 28 августдаги 88-03-2982-сон маълумотномаси). Натижада, синхрон таржимонлар учун оғзаки нутқ формулалари ва фразеологик бирликлар руйхати шакллантирилган;
Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус + дастурининг 2016-2018 йилларга мўлжалланган 561624-ЕРР-1-2015-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS + CBHE IMEP: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар  лойиҳаси доирасида ўқитувчиларнинг лингвистик ва коммуникативлик қобилиятини ошириш, тилшунослик асослари билимини ошириш ҳамда таълим тизими жараёнини мустаҳкамлаш ва халқаролаштириш мақсадида яратилган услубий қўлланмалар ишлаб чиқишда янги ёндашувлар сифатида мазкур тадқиқот ишидаги таҳлил натижаларидан фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2020 йил 12 августдаги 1260/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада, лингвистик таҳлилга тортилган оғзаки нутқ формулалари, фразеологик бирликлар “Қисқача немисча-ўзбекча фразеологик луғат” ни амалий жиҳатдан бойитишга хизмат қилган;
Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқининг ТЕМПУС дастури 2014-2016 йилларга мўлжалланган Tempus Project 544161- TEMPUS-1-2013-1-UK-TEMPUS-JPCR Aston University DeTEL “Developing the Teaching of European Languages: Modernizing Language Teaching through the development of blended Masters Programmes” лойиҳаси доирасида ушбу тадқиқот бўйича эришилган натижалар ва ишлаб чиқилган тавсиялардан институтнинг ўқув жараёни ва халқаро лойиҳаларини амалга оширишда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2021 йил 16  сентябрдаги  2056/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада,  талабаларнинг немис  тилида оғзаки нутқини ривожлантиришга, фразеологик бирликлар типологиясини, унинг функционал ва матн ҳосил қилиш фаоллигини ўрганишга хизмат қилган;
ҳозирги немис тили оғзаки нутқи тизимида фразеологик бирликларнинг семантик-дискурсив мақомининг турли тил тизимидаги оғзаки нутқ формулалари, уларни қўллаш вазиятлари, фразеологик бирликларни ўрганиш бўйича хулосаларидан Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг “Ассалом Самарқанд”, “Таълимдаги ислоҳатлар”, “Немис тили сабоқлари” кўрсатувлари сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган ҳамда немис тилидаги фразеологик бирлик контекстуал ва луғавий маъносининг турғун ва ўзгарувчан жиҳатлари ўртасидаги муносабатлар натижалари Самарқанд вилоят СТР телерадиокомпаниясининг ”Китоб ва китобхонлик” ҳамда “Немис тилини ўрганамиз” кўрсатувларида эфирга узатилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2021йил 20 сентябрдаги 01-11/490-сон маълумотномаси). Натижада, кўрсатувларнинг мазмун-мундарижаси янги манбалар воситасида тўлдирилиб илмий-оммабоплиги таъминланган ҳамда ўқувчиларнинг немис тили фразеологияси борасида базавий кўникмалари шаклланишига асос бўлган.