Мўминов Хасан Алиқуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «G.herbaceum L. ва G.arboreum L. ғўза турлари хилма-хилликларининг туричи ҳамда турлараро филогенетик муносабатлари», 03.00.09–Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/B33.
Илмий раҳбар: Эрназарова Зираатхан Абдазамовна, биология фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти ва Ўзбекистон Миллий университети, DSc.29.08.2017.В.53.01.
Расмий оппонентлар: Ибрагимов Паридун Шукурович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Бобоев Сайфулла Ғафурович, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Gossypium L. туркумининг полиморф G.herbaceum L. ва G.arboreum L. турларининг ёввойи, рудерал, тропик ва субтропик кенжа тур ва шаклларининг систематик ўрни, филогенетик муносабатлари ҳамда амалий селекцияда фойдаланиш имкониятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор G.herbaceum L. турининг рудерал ssp.pseudoarboreum f.harga шакли ва ssp.pseudoarboreum кенжа тури ўртасида филогенетик яқин-узоқлик даражаси аниқланган ва f.hargaни кенжа тур даражасига кўтариш исботланган;
илк бор G.arboreum L. турининг тропик ssp.neglectum f.sanguineum шакли ва ssp.neglectum кенжа тури ўртасида филогенетик яқин-узоқлилиги аниқланган ва f.sanguineumни кенжа тур даражасига кўтариши исботланган;
G.herbaceum L. турининг рудерал ssp.pseudoarboreum кенжа тури филогенетик жиҳатдан G.arboreum L. турига яқинлиги ҳамда бу турнинг кенжа турлари таркибига мансублиги асосланган;
туричи ҳамда турлараро F1, F2-ўсимликларининг морфо-биологик ва қимматли хўжалик белгиларини ирсийланиш характери очиб берилган ҳамда айрим морфологик ва хўжалик белгиларини ўзаро коррелятив боғлиқлик даражаси аниқланган;
бошланғич генетик ашё танловини енгиллаштирувчи, генетик-селекциявий тадқиқотларнинг самарасини оширишга хизмат қилувчи G.herbaceum L. ва G.arboreum L. туричи хилма-хилликларининг ўзаро ҳамда турлараро филогенетик муносабатлари даражасини белгиловчи схема ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
G.herbaceum L. ва G.arboreum L. ғўза турлари хилма-хилликларининг туричи ҳамда турлараро филогенетик муносабатлари бўйича олиб борилган тадқиқотлар асосида:
G.herbaceum L., G.arboreum L. турлари, кенжа турлари ва шаклларининг генетик потенциалидан самарали фойдаланиш бўйича олинган маълумотлар Хитой Фанлар академиясининг PIFI 2017VBA0017 рақамли лойиҳасида диплоид турлардан дурагайлар олиш ва уларни абиотик стресс омилларига чидамлигини оширишда фойдаланилган (Хитой Фанлар академиясининг 2017 йил 10 октябрдаги маълумотномаси). Илмий натижалар диплоид ғўза турларидан интрогрессив шакллар олиш ва уларнинг қурғоқчилик ҳамда шўрланишга чидамлилигини аниқлаш имконини берган;
G.herbaceum L. ва G.arboreum L. туричи хилма-хилликларининг ўзаро ҳамда турлараро филогенетик муносабатлар даражасини белгиловчи натижалар ФА-Ф4-Т-102 рақамли «Gossypium L. туркуми туричи хилма-хилликларининг филогенетик муносабатларини ва селекциядаги имкониятларини ўрганиш» мавзусидаги лойиҳасида диплоид ғўза турларининг ўзаро яқинлик даражасини аниқлаш ва айрим хўжалик белгиларининг ирсийланиш хусусиятларини баҳолашда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 4 октябрдаги ФТА-02-11/794-сон маълумотномаси). Натижада ғўза турларининг филогенетик муносабатлари ва биоморфологик полиморфизмини асослаш ва қимматли хўжалик белгиларининг наслдан-наслга ўтиши ҳамда ирсийланиш характерини аниқлаш имконини берган.
Ғўза G.herbaceum L. ва G.arboreum L. турларининг туричи хилма-хилликларининг ўзаро ва турлараро филогенетик муносабатлари даражасини белгиловчи схема ҳамда туричи ва турлараро чатиштириш асосида олинган ғўза дурагайлари республикада етакчи бўлган «Ғўза генофонди» ноёб объектига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2017 йил 18 октябрдаги 4/1255-2195-сон маълумотномаси). Намуналар ғўза коллекцияси фондини бойитиш, ғўза турлари, туричи ҳамда турлараро хилма-хилликлари бўйича электрон базаси ахборот-таҳлил тизимини шакллантириш имконини берган.
