Долиев Ғолибжон Алишеровичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Молекуляр намуналарнинг рутил ва иллитда адсорбцияланиш энергетикаси», 02.00.11–Коллоид ва мембрана кимёси (кимё фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.PhD/К25.

Илмий раҳбар: [Рахматкариев Ғайрат Убайдуллаевич], кимё фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Умумий ва ноорганик кимё институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, Тошкент кимё-технология институти, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.

Расмий оппонентлар: Ахмедов Улуғ Каримович, кимё фанлари доктори, профессор; Эргашев Ойбек Каримович, кимё фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: юқори вакуумли адсорбцион калориметрик қурилма ёрдамида иллит ва рутилларнинг турли хил молекулалар билан адсорбцияланиш механизмлари, термокинетикаси ва изотермасини асослашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

сув, углерод IV оксиди ва бензолнинг иллитда, шунингдек сувнинг рутилда адсорбцияланишининг тўлиқ термодинамик тавсифлари (DН, DF ва DS) ва изотермаси бўйича юқори даражада аниқликдаги маълумотлар олинган ҳамда юзанинг тўлиб боришида тизимларнинг адсорбцияланиш иссиқлиги ўзгаришининг поғонали бўлиши аниқланган;

иллит юзасининг тўлиш соҳаси бўйлаб сув, углерод IV оксиди ва бензолнинг, шунингдек, сувнинг рутилда адсорбцияланиши энергетикасининг диаграммалари ишлаб чиқилган;

сувнинг қутбли молекулалари таъсири остида Na⁺ катионлари олти ўлчамли базаль юзасида ва олти ўлчамли латераль юзаларда бўш уячаларни тўлдириш асосида Н₂О/Na⁺ комплекслар шаклида, шунингдек, С₆Н₆/Na⁺ п комплекс ҳосил қилиб, иллитнинг базаль юзаси бўйлаб адсорбцияланиши аниқланган;

рутилда сув молекулаларининг адсорбцияланиши кимёвий боғланишлар, яъни водород ва донор-акцептор боғланишда бўлиши аниқланиб, [110]  гранда сув молекулаларининг ютилиши 50% хемосорбцияланиш ҳамда 50% молекуляр адсорбцияланиши асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Иллит ва рутил адсорбентларининг юқори вакуумли адсорбцион калориметрик қурилма ёрдамида олинган илмий натижалар асосида:

шўрсув гил минералини тозалаб ва қайта ишлаб олинган янги самарали иллит сорбенти Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси тизимидаги муассасада оқава сувларини оғир металлардан тозалаш бўйича амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2017 йил 28 августдаги 1-10/8-752-сон маълумотномаси). Натижада оқава сув таркибидаги Fe⁺³ катионини 45%, Zn⁺² катионини 56%, Cu⁺² катионини 40%  ва Gr⁺⁶ катионини 77% га камайтириш имконини берган;

BaNaY адсорбентини актив марказидаги Na⁺ катионлар билан адсорбатлар ўртасида комплекс ҳосил бўлиб, адсорбция методи асосида олинган натижалар ЕФ7-ФА-0-11832 рақамли «BaY малекуляр ғалвирида ион-молекуляр комплексларнинг энергетикаси, структураси ва локалланиши» мавзусидаги фундаментал лойиҳада адсорбентларни молекуляр ғалвирларида Н₂О ва СО₂ нинг ўзаро таъсир адсорбциясини аниқлашда фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 1 августдаги ФТА-02-11/423-сон маълумотномаси). Натижада сув ва углерод (IV) оксид молекулаларининг ташқи юзаларига адсорбцияланиши ва самарадорлигини баҳолаш имконини берган.