Sayt test rejimida ishlamoqda

Сасмаков Собирджан Анарматовичнинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Ҳужайраларнинг рекомбинант оқсиллар олиш ва биологик фаолликни текшириш мақсадида генетик трансформацияси», 02.00.10 – Биоорганик кимё (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.DSc/В151.
Илмий маслаҳатчи: Азимова Шахноз Садыковна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Биоорганик кимё институти, DSc.02/30.12.2019.K/В.37.01.
Расмий оппонентлар: Ахунов Али Ахунович, биология фанлари доктори, профессор; Далимова Сурайё Нигмановна, биология фанлари доктори, профессор; Рахманбердиева Рано Каримовна, кимё фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент фармацевтика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Pichia pastoris ачитқи ҳужайралари ва тут ипак қурти (Bombyx mori) личинкаларида рeкомбинант PreS2-S, S ва MIS-Мюллер ингибирловчи субстанцияси оқсилларини олиш, шунингдек антибиотикларга чидамли микроорганизмлар штаммларини яратиш ва моддаларнинг антибактериал ҳамда замбуруғларга қарши фаолликларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Гепатит В вируси (HBV) юза антигенини Pres2-S (865 н.ж.) Pichia pastoris ачитқиларида кодловчи рPIC3.5-Pres2-S ва рPIC9- Pres2-S рекомбинант плазмидалари клонлаштирилган;
клонлаштирилган рекомбинант плазмидалар асосида Pres2-S оқсилини экспрессияловчи янги рекомбинант GS115 Pichia pastoris ачитқи штаммлари олинган.
илк бор Pichia pastoris рекомбинант pPIC9-Pres2-S ва pPIC9-S штаммларини кўпайтиришнинг технологик шарт-шароитлари аниқланган;
илк бор Pichia pastoris ачитқи ҳужайраларидан рекомбинант Pres2-S ва S оқсилларини ажратиб олиш ҳамда тозалаш усуллари ишлаб чиқилган;
илк бор тут ипак қурти - Bombyx mori личинкаларида рекомбинант MIS - Мюллер ингибирловчи субстанциясини кодлайдиган рекомбинант pBacPAK-8-Polh-MIS плазмидаси клонлаштирилган ва унинг асосида рекомбинант бакуловирус яратилган; 
илк бор рекомбинант MIS оқсилининг синтези маҳаллий тут ипак қурти личинкаларида амалга оширилган. ПААГ электрофорез ва иммуноблотинг таҳлиллари асосида рeкомбинант MIS оқсили тегишли молекуляр оғирлик 70 кДа (мономер) ва одам MIS оқсилига хос бўлган антигенлик хусусиятларини намоён этиши аниқланган;
клонлаш ёрдамида Escherichia coli бактерияси ва Pichia pastoris ачитқиларининг маълум антибиотикларга нисбатан резистент штаммлари олинган;
табиий ва синтетик келиб чиқишга эга жами 350 дан ортиқ намунанинг, жумладан Ўзбекистон флорасига мансуб 90 хилдан ортиқ ўсимликдан ажратиб олинган экстрактлар, эфир мойлари, индивидуал моддалар ва уларнинг синтетик ҳосилаларининг антибактериал ва замбуруғларга қарши фаоллиги аниқланган;
1,11-бис- (6,7-диметокси-1,2,3,4-тетрагидроизохинолин-1-ил) ундекан Candida albicans замбуруғ штамми, Cnicus sp., Potentilla asiatica ўсимликларининг экстрактлари грам-мусбат ва грам-манфий бактерия штаммлари, жумладан ампициллин ва канамицинга резистент штаммларга нисбатан яққол ифодаланган фаоллик намоён этиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Pichia pastoris, Bombyx mori ва бактерия ҳужайраларининг рекомбинант оқсиллар олиш ва биологик фаолликни текшириш мақсадида генетик трансформациясини тадқиқ қилиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
тут ипак қурти (Bombyx mori) личинкаларида юқори унум билан рекомбинант оқсил синтезини таъминловчи зотни аниқлаш учун Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигидан ихтирога патент олинган (UZ №IAP 20160473). Натижада, маҳаллий зотга мансуб тут ипак қурти личинкаларидан биотехнология саноатида фойдаланиш имконияти яратилган;
замбуруғга қарши фаолликка эга булган 1,11-бис-(6,7-диметокси-1,2,3,4-тетрагидроизохинолин-1-ил) ундекан учун Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигидан ихтирога патент олинган (UZ №IAP 05940, 2019 й.). Натижада, ушбу бирикманинг тиббиётда замбуруғларга қарши восита сифатида фойдаланиш имконияти яратилган;
рекомбинант PreS2-S оқсилини кодловчи нуклеотидлар кетма-кетлиги NCBI GenBank ID MT023508 (Биотехнология маълумотлари миллий маркази, АҚШ, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MT023508.1/) ва EMBL-EBI LR745788 (https://www.ebi.ac.uk/) халқаро маълумотлар базасида рўйхатдан ўтказилган. Натижада, келтирилган маълумотлар аналогик оқсилларнинг қиёсий таҳлилини халқаро миқёсда амалга ошириш имконини берган;
Pichia pastoris ачитқисида рекомбинант S оқсилини кодловчи ген кетма-кетлиги NCBI GenBank ID MT023509 (Биотехнология маълумотлари миллий маркази, АҚШ, (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MT023509.1/) ва EMBL-EBI LR746134 (https://www.ebi.ac.uk/) халқаро маълумотлар базасида рўйхатдан ўтказилган. Натижада, ушбу йўналишда олиб борилаётган илмий-тадқиқотларда аналогик оқсилларнинг аминокислота кетма-кетлигини, ҳамда антигенлик хусусиятларини қиёсий таҳлил қилиш имконини берган;
рекомбинант MIS оқсилини кодловчи нуклеотидлар кетма-кетлиги NCBI (Биотехнология маълумотлари миллий маркази, АҚШ) халқаро маълумотлар базасига киритилган ва GenBank ID 2480761 Seq3 MZ556958 идентификатори билан рўйхатдан ўтказилган. Натижада, ушбу маълумотлар аналогик оқсилларнинг қиёсий таҳлилини дунё миқёсида амалга оширишга имконият яратган;
рекомбинант S оқсилини синтезловчи Pichia pastoris ачитқи штамми Микробиология институти саноат аҳамиятига эга микроорганизмлар коллекциясига сақлаш учун топширилган ва унга паспорт олинган (коллекция қайди №СКБ-186, 05.03.2020 й.). Натижада, республика саноат аҳамиятига эга микроорганизмлар коллекцияси янги штамм продуцент билан бойитиш имконини берган;
табиий бирикмалар: ўсимлик манбалари, тузилиши ва биологик хусусиятлари бўйича бутун дунё илмий маълумотлари тўпланиб халқаро Springer нашриётида 2 томлик (1070 бет) тўплам – Handbook- “Natural Compounds: Plant Sources, Structure and Properties” ISBN: 978-1-4614-0540-5; 2013; (New York: Springer). Triterpene glycosides. V.5, Part 1. P.1-532 and Part 2. P.533-1070. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-0541-2 чоп этилган бўлиб, унда табиий бирикмалар, хусусан тритерпенли гликозидларнинг физик-кимёвий ва биологик хоссалари жамланган. Натижада, ушбу маълумотлардан дунё миқёсида фойдаланиш имконияти яратилган;
табиий ва синтетик келиб чиқишга эга бирикмаларнинг антибактериал ва замбуруғларга қарши фаоллигини ўрганиш бўйича илмий натижалар юқори импакт-факторга эга 40 дан ортиқ хорижий илмий журналларда қўлланилган: (Antibiotics, 2020, 9(8), 441, IF=4.639; Journal of Ethnopharmacology 2020, 250, 112466, IF=4.360; Toxins, 2019, 11(10), 598, JCR IF=4.54; Molecules, 2021, 26(11), 3193, IF=4.411; Frontiers in microbiology 2020, 11, 424, IF=5.640, Natural product research, 2021, 35(4), 696-701, IF=2.158 ва бошқалар). Натижада, антибактериал ва замбуруғларга қарши фаоллик бўйича скрининг натижаларининг қўлланилиши биологик фаол моддалар бўйича маълумотларни қўлга киритиш ва ўсимлик объектлари кимёвий таркибини мақсадли аниқлаш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish