Sayt test rejimida ishlamoqda

Ахунов Шовкатжон Джурабоевичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Электрон-фотон ва иккиламчи ионлар эмиссия усуллари билан турли сиртлардан уйғотилган ва тўзғитилганда ионлашган заррачалар хоссаларини тадқиқ қилиш”, 01.04.04– Физик электроника (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: - B2021.1.PhD/FM572
Илмий раҳбар: Усманов Дилшадбек Турсунбаевич, физика-математика фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Ион-плазма ва лазер технологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти ҳузуридаги DSc.02/30.12.2019.FM.65.01 рақамли Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Исаханов Зайнабиддин Абилпайзиевич, физика-математика фанлари доктори, катта илмий ходим; Кутлиев Учкун Отабоевич, физика-математика фанлари доктори, доцент;
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат техника университети
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади электрон стимуллашган десорбция усули ёрдамида уйғотилган ҳолатларининг ҳамда кластерли ва кўпзарядли ионлар билан турли сиртларни бомбардимон қилинганда ҳосил бўлувчи иккиламчи-тўзғитилган зарядланган заррачалар вужудга келишининг фундаментал асосларини тадқиқ қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
экспериментал равишда электрон стимуллашган десорбцияда молекулаларнинг қўзғалувчан ҳолатларининг шаклланиши, нафақат сиртнинг электрон хусусиятларига боғлиқлиги, балки W сиртидаги Cs атомларининг сони билан ҳам аниқланиши тажрибада аниқланган;
олинган экспериментал тадқиқотлар асосида адсорбцияланган молекулаларнинг жойлашувидан келиб чиқиб модель ишлаб чиқилган. Унга кўра Сs адатомлари бўлмаганда CО молекулалари сиртдан етарлича катта масофада адсорбцияланиши мумкинлиги аниқланган, бу ҳолда нурланишсиз уйғотилмаслик эҳтимоллиги нисбатан кичик бўлиши топилган;
кремнийни бомбардимон қилишда 4-18 кэВ энергияга эга бўлган Aum- кластер ионларида атомлар сонининг кўпайиши билан Sin+ ва кўп атомли ионларнинг кучли ноаддитив чиқиши кузатилиши аниқланган; 
аниқланишича, тўйинган валентлик алоқаларига эга Si3B+, Si3C+, Si2N+, SiAu+ ва Si3Au+  ларнинг чиқишини кескин ошиши нафақат молекуляр бомбардимон пайтида тўзғиш коэффициентининг ноаддитив кўпайиши, балки уларнинг ионланишининг юқори самарадорлиги билан изоҳланиши топилган; 
энергияси 6-18 кэВ бўлган Aun- кластер ионлари билан В билан легирланган кремний монокристаллида адсорбцияланган заррачалар қатламларини бомбардимон қилиш пайтидаги тўзғиш хусусиятлари аниқланган;
тўзғитилган зарраларнинг сирт ионилашиш усулига асосланган ионлар тўзғишининг постионлашиш усули ишлаб чиқилган;
энергиянинг 1–10 кэВ диапазонида кўпзарядли Biq+ (q=1−5) ионлари билан мис фталоцианини ҳосил қилган юпқа қатлами бомбардимон қилинганда кўпзарядли ионлар зарядининг ортиши билан CuPc молекулалар чиқишининг ошиши кузатилган, бунга сабаб, учиб келаётган ва тўзғитилган атомларнинг тўғридан - тўғри ўзаро таъсири эканлиги топилган;
энергиянинг 1-10 кэВ диапазонида CаCО3 нишонни бомбардимон қилиш пайтида Bim+ (m=1-5) кластер ионларининг энергияси ошиши билан кальций атомлари ва ионларининг ноаддитивлик коэффициентлари камайганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Электрон-фотон ва иккиламчи-ион эмиссияси усуллари ёрдамида турли сиртлардан қўзғитилган ва сочилган ион заррачаларининг хусусиятларини ўрганиш натижалари асосида: 
кремнийни бомбардимон қилишда 4-18 кэВ энергияга эга бўлган Aum- кластер ионларидаги атомлар сонининг кўпайиши билан Sin+ ва кўп атомли ионларнинг кучли ноаддитив чиқиши кузатилиши, энергияси 6-18 кэВ бўлган Aun- кластер ионлари билан В билан легирланган кремний монокристаллида адсорбцияланган заррачалар қатламларини бомбардимон қилиш пайтидаги тўзғиши хусусиятлари аниқланган экспериментал натижалар Япония ҳукумати лойиҳасининг “Вакуумда томчи ион дастали электроспрейга эга ўта сезгир иккиламчи - ион масс-спектрометрияси” номли “Гуманитар ёрдам (С)” грантида қўлланилган (Япониянинг Яманаши Университетининг 2021 йил 7-июндаги маълумотномаси).    Илмий натижалардан фойдаланиш томчили электроспрейнинг катта (кластер ионлари) дасталарининг шаклланиш механизмларини очиб беришга имкон берган;
ҳар бир атом учун 4-18 кэВ энергия диапазонида бомбардимон қилинган металлар ва яримўтказгичларнинг тўзғиши жараёнидаги ночизиқли ва ноаддитив эффектларни қиёсий ўрганиш бўйича олинган экспериментал натижалар, молекуляр дасталар билан хосил қилинувчи кўпзарядли Si ва Al ионларининг эмиссиясининг ноаддитивлигини ва кластер ионларининг нурланишига катталик таъсирини тадқиқ қилишда қўлланилган ва хорижий журнал ва диссертацияларда ишлатилган (Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms,219–220, 278–283, 2004, IF: 1.377; Journal of Analytical Atomic Spectrometry, 19, 1020 –1057, 2018, IF: 4.023; “Study on Size Effect of Cluster Ion Beam Irradiation”Doctor al thesis, 2012, Kyoto University, Japan и бошқалар). Илмий натижалардан фойдаланиш Si ва Al кўпзарядли ионлари эмиссиясининг ноаддитивлик жараёнини, молекуляр ва кластер дасталари билан бомбардимон қилишдаги ночизиқли жараёнларни аниқлаш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish