Жуманов Муратбай Арепбаевичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Яшаш муҳитининг антропоген трансформацияси шароитида Жанубий Оролбўйи умуртқали ҳайвонлари», 03.00.06–Зоология (биология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc/B14.

Илмий маслаҳатчи: Шерназаров Элмурад, биология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Зоология институти ва Ўзбекистон Миллий университети, DSc.29.08.2017.В.52.01.

Расмий оппонентлар: Позилов Абдуваеит, биология фанлари доктори; Холбоев Фахриддин Рахмонқулович, биология фанлари доктори, профессор; Жабборов Абдурашид Райимович, биология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Жанубий Оролбўйи турли экотизимларидаги ер усти умуртқалилар биохилма-хиллигининг миқдор ва сифат таркибини инвентаризация қилиш ҳамда антропоген трансформацияланган яшаш муҳит шароитларига экологик мослашувини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

судралиб юрувчиларнинг 33, қушларнинг 317 ва сут эмизувчиларнинг 67 туридан таркиб топган Жанубий Оролбўйи умуртқали ҳайвонларининг замонавий тур хилма-хиллиги аниқланган;

илк маротаба Қизилқум, Устюрт, қуйи Амударё ҳудудларидаги ҳайвон гуруҳларининг миқдор индекси аниқланган ҳамда Жанубий Орол экологик инқирози яшаш муҳити шароитига мослашуви исботланган;

Ўзбекистонда Судочье кўллар тизимида фламинго Phoenicopterus roseusнинг уя қурувчи катта колонияси ва уларнинг ривожланиш биологияси хусусиятлари аниқланган;

илк бор Орол денгизининг қуриган тубида экилган саксовулзорлар орнитофаунасининг шаклланиши очиб берилган;

Орол денгизи қуришининг умуртқалилар тур хилма-хиллигининг қисқариши, генофонднинг кучсизланиши, оммавий ҳайвон турларининг кўп йиллик сон циклининг бузилишига таъсири исботланган;

экологик инқирознинг турли даврларида Қизилқум ва Устюртдаги майда сут эмизувчиларнинг полиэстрал турларида серпуштликнинг пасайиши аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Яшаш муҳитининг антропоген трансформацияси шароитида Жанубий Оролбўйи умуртқали ҳайвонлари юзасидан олинган илмий натижалар асосида:

камёб ва йўқолиб бораётган умуртқали ҳайвон турларини сақлаб қолиш бўйича олинган натижалар табиатни муҳофаза қилиш амалиётига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қўмитасининг 2017 йил 17 июндаги IX-01/12-1084-сон ҳамда Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2017 йил 5 июлдаги 03/11-1590-сон маълумотномалари). Илмий натижалар Жанубий Оролбўйи минтақасидаги умуртқали ҳайвон турлари хилма-хиллигини аниқлаш ҳамда овланадиган, камёб ва йўқолиб кетаётган турларнинг давлат кадастрини тузиш имконини берган;

ўрмон фонди ерларида яшайдиган овланадиган ҳайвонларнинг бош сонини аниқлаш ва улардан оқилона фойдаланиш бўйича натижалар ўрмон хўжаликлари фаолиятига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги қўмитасининг 2017 йил 14 июлдаги 133-сон маълумотномаси). Илмий натижалар хўжалик ҳудудларида оммавий овланадиган ҳайвонлар (ёввойи чўчқа, бўри, чиябўри, тулки, қушлардан ёввойи ғоз, ўрдак ва қашқалдоқ) бош сонини турғун сақлаб қолиш имконини берган;

инсонларда ўта хавфли юқумли касалликларни тарқатадиган кемирувчиларга мансуб турларнинг сонини бошқариш йўллари соғлиқни сақлаш фаолиятига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2017 йил 18 июлдаги 01/278-сон маълумотномаси). Натижалар кемирувчиларнинг популяциялар сонини бошқариш ва хавфли юқумли касалликлар бўйича эпидемик ҳолатнинг барқарорлигини таъминлаш имконини берган.